Pure Polish Arabian Stallion
Szarża Polskiej kawalerii/Charge of Polish cavalry
Ogier Tullamore
Epimedes - Białka 2008
Polish Arabian Horses
'Awangard' arabian horse Elk 2005 POLAND
Cirilla - Białka 2008
Friday, July 11, 2008
Thursday, July 10, 2008
Poland's loyalty to US a one-way street? Today, Poles can feel a little disappointed when thinking of their American allied.
Poland's loyalty to US a one-way street? Today, Poles can feel a little disappointed when thinking of their American allied.
Bush Administration did offer to Poland 20 Millions
This is a joke ( it will build 5 miles of the road on today Poland?
Who is advancing p-resident Bush?
Is President Bush he out of touch with he situation in Poland! This time to view Poland as a poor former Soviet country is long time gone.
And where is the Secretary of State. Oh ye, she did graduate international studies in Stanford. So what did she learned there?
Poles are not coming to US to work for $12.00 per hour
Live rates at 2008.07.10 15:04:36 UTC
12.00 USD = 24.8735 PLN
United States Dollars Poland Zlotych
1 USD = 2.07279 PLN 1 PLN = 0.482441 USD
10.07.2008
Lech Alex Bajan
Polish American Polish American from DC
Polish Pilots of the World War II
Polish Army 1939 Wizna Polish Thermopylae 40 to 1 Piosenka
The Poles feel that their country is not perceived as an equal partner by the Americans in terms of politics, which translates to waning enthusiasm for the United States.
By Aleksander Kropiwnicki
Do Poles still love America? According to some publicists, their attitude to the US is definitely getting less enthusiastic. Warsaw still wants to see America as its partner but not a Big Brother. Poland has never been rewarded for its assistance in Iraq. Washington is reluctant to help significantly in modernizing the Polish army, even though it’s keen to situate its anti-missile shield in Poland.
At the same time, the American economy has been weakened while the Polish one is flourishing. Unlike in the past, it doesn’t make sense to leave Poland and look for jobs in America, as nowadays Polish zloty is more expensive and US dollar cheaper than ever in the past. On the other hand, Poles still have to apply for visas if they want to travel to the United States.
Poles can love America or not. However, they now realize that America has never loved Poland. It’s time, moreover, to learn that the membership of the European Union, not the alliance with the United States, is the future of this country. And that’s exactly what the vast majority of Poles is likely to answer, if asked.
Such is the Polish mood in the recent months. Has it changed for forever? In 1945, Poles probably felt much worse bitterness about the then pro-Soviet attitude of the United Kingdom and the United States, two superpower states which had sold Poland in Yalta. However, next decades changed this attitude. The Soviet oppression was so annoying, that the Polish feelings about America, Britain, France or even West Germany could be nothing but friendly. In 1980s, the humanitarian and political assistance of the West, particularly America, became an important factor in the nation’s life.
Finally, the collapse of communism was caused mainly by the assertive policy of the United States governed by two consecutive Republican presidents. One of them was father of the current one. George H. W. Bush is still alive and he hasn’t been forgotten in Poland.
Times change. Today, Poles can feel a little disappointed when thinking of their American allies. Sometimes the Americans behave as if they have never heard about Poland. Even if they have, they don’t care, such is the impression. In the future, though, there is place for the Polish-American friendship. The recovery of both American economy and political common sense is possible, so that giving up this relationship would be naïve. Poland can still play more than one piano.
Bush Administration did offer to Poland 20 Millions
This is a joke ( it will build 5 miles of the road on today Poland?
Who is advancing p-resident Bush?
Is President Bush he out of touch with he situation in Poland! This time to view Poland as a poor former Soviet country is long time gone.
And where is the Secretary of State. Oh ye, she did graduate international studies in Stanford. So what did she learned there?
Poles are not coming to US to work for $12.00 per hour
Live rates at 2008.07.10 15:04:36 UTC
12.00 USD = 24.8735 PLN
United States Dollars Poland Zlotych
1 USD = 2.07279 PLN 1 PLN = 0.482441 USD
10.07.2008
Lech Alex Bajan
Polish American Polish American from DC
Polish Pilots of the World War II
Polish Army 1939 Wizna Polish Thermopylae 40 to 1 Piosenka
The Poles feel that their country is not perceived as an equal partner by the Americans in terms of politics, which translates to waning enthusiasm for the United States.
By Aleksander Kropiwnicki
Do Poles still love America? According to some publicists, their attitude to the US is definitely getting less enthusiastic. Warsaw still wants to see America as its partner but not a Big Brother. Poland has never been rewarded for its assistance in Iraq. Washington is reluctant to help significantly in modernizing the Polish army, even though it’s keen to situate its anti-missile shield in Poland.
At the same time, the American economy has been weakened while the Polish one is flourishing. Unlike in the past, it doesn’t make sense to leave Poland and look for jobs in America, as nowadays Polish zloty is more expensive and US dollar cheaper than ever in the past. On the other hand, Poles still have to apply for visas if they want to travel to the United States.
Poles can love America or not. However, they now realize that America has never loved Poland. It’s time, moreover, to learn that the membership of the European Union, not the alliance with the United States, is the future of this country. And that’s exactly what the vast majority of Poles is likely to answer, if asked.
Such is the Polish mood in the recent months. Has it changed for forever? In 1945, Poles probably felt much worse bitterness about the then pro-Soviet attitude of the United Kingdom and the United States, two superpower states which had sold Poland in Yalta. However, next decades changed this attitude. The Soviet oppression was so annoying, that the Polish feelings about America, Britain, France or even West Germany could be nothing but friendly. In 1980s, the humanitarian and political assistance of the West, particularly America, became an important factor in the nation’s life.
Finally, the collapse of communism was caused mainly by the assertive policy of the United States governed by two consecutive Republican presidents. One of them was father of the current one. George H. W. Bush is still alive and he hasn’t been forgotten in Poland.
Times change. Today, Poles can feel a little disappointed when thinking of their American allies. Sometimes the Americans behave as if they have never heard about Poland. Even if they have, they don’t care, such is the impression. In the future, though, there is place for the Polish-American friendship. The recovery of both American economy and political common sense is possible, so that giving up this relationship would be naïve. Poland can still play more than one piano.
Tuesday, July 8, 2008
Irena Sendler Polish Catholic - safe 2500 jewish lifes during the World War II
Irena Sendler Polish Catholic - safe 2500 jewish lifes during the World War II
In 2001, Uniontown, KS students first met Irena Sendler, a Polish social worker who saved 2500 Jewish children from the Nazis during the holocaust. Few in the world knew about Sendler's work until the Kansas students wrote the play "Life in a Jar". Sendler died on May 12, 2008 at the age of 98.
Irena Sendler (aka Irena Sendlerowa) was a member of Zegota, the clandestine Polish Rescue Organization, who, at great risk, rescued 2,500 Jewish children from the Warsaw Ghetto and placed them with Christian families.
She buried jars containing their real and assumed names in the garden, so that they could be one day learn the names of their biological families after the war.
Several Uniontown, Kansas [USA] students researched the story of Irena Sendler and decided that they would like to find Sendler's grave. To their surprise the students discovered that Sendler was still alive and that was living in a nursing home in Warsaw, confined to a wheelchair. The brutal torture by the Gestapo had taken its toll, but never once did she reveal the names.
And so they started corresponding, with a Polish ornithologist at the university in Kansas City as their translator. The students decided to write a play about Sendlerowa.
The play "Life in a Jar" debuted last February during their history class, followed by performances in rural churches, schools and nursing homes in Kansas and Missouri. Many in the audience were touched by the story, including a Jewish history teacher. He invited the student actors out to a restaurant, and asked them if they had a wish.
Yes -- they wanted to meet Sendlerowa in person. Several days later, he sent a check to the Uniontown school for six and a half thousand dollars he had collected from his Jewish friends, with only two conditions: that they give Sendlerowa a big hug from him, and after they return, to tell him everything that happened in Warsaw.
At a synagogue in the suburbs of Kansas City, on April 25 of this year, the Jewish teacher addressed a gathering of 250 people.
"How many people did Oscar Schindler save? A thousand. Irena Sendlerowa rescued two and a half thousand. Did you see a film about her?" he asked the audience, introducing the play. "Life in a jar" is only ten minutes long, as required for the student history olympics.
There are four roles. Sendlerowa tries to convince a reluctant Jewish mother in the ghetto to trust her with her child. Afterwards, she writes the child's name on a card and places it in a jar, burying it in the garden. The play won the history olympics in Kansas, but did not qualify for the national finals in Washington, DC. However, the four students presented their play in New York, it was filmed for a local channel, and C-Span and NPR showed interest. Their own lives and perspectives were changed by the play.
A real hero - Witold Pilecki - A Volunteer for Auschwitz
Ochotnik do Auschwitz/Volunteer for Auschwitz - W. Pilecki
Witold Pilecki was born in Poland in 1901. When the German Army invaded the country in September, 1939, Pilecki joined the Tajna Armia Polska, the Secret Polish Army.
When Pilecki discovered the existence of Auschwitz, he suggested a plan to his senior officers. Pilecki argued he should get himself arrested and sent to the concentration camp. He would then send out reports of what was happening in the camp. Pilecki would also explore the possibility of organizing a mass break-out.
Pilecki's colonel eventually agreed and after securing a false identity as Tomasz Serafinski, he arranged to be arrested in September, 1940. As expected he was sent to Auschwitz where he became prisoner 4,859. His work consisted of building more huts to hold the increased numbers of prisoners.
Pilecki soon discovered the brutality of the Schutz Staffeinel (SS) guards. When one man managed to escape on 28th October 1940, all the prisoners were forced to stand at attention on the parade-ground from noon till nine in the evening. Anyone who moved was shot and over 200 prisoners died of exposure. Pilecki was able to send reports back to the Tajna Armia Polska explaining how the Germans were treating their prisoners. This information was then sent to the foreign office in London.
In 1942 Pilecki discovered that new windowless concrete huts were being built with nozzles in their ceilings. Soon afterwards he heard that that prisoners were being herded into these huts and that the nozzles were being used to feed cyanide gas into the building. Afterwards the bodies were taken to the building next door where they were cremated.
Pilecki got this information to the Tajna Armia Polska who passed it onto the British foreign office. This information was then passed on to the governments of other Allied countries. However, most people who saw the reports refused to believe them and dismissed the stories as attempts by the Poles to manipulate the military strategy of the Allies.
In the autumn of 1942, Jozef Cyrankiewicz, a member of the Polish Communist Party, was sent to Auschwitz. Pilecki and Cyrankiewicz worked closely together in organizing a mass breakout. By the end of 1942 they had a group of 500 ready to try and overthrow their guards.
Four of the inmates escaped on their own on 29th December, 1942. One of these men, a dentist called Kuczbara, was caught and interrogated by the Gestapo. Kuczbara was one of the leaders of Pilecki's group and so when he heard the news he realized that it would be only a matter of time before the SS realized that he had been organizing these escape attempts.
Pilecki had already arranged his escape route and after feigning typhus, he escaped from the hospital on 24th April, 1943. After hiding in the local forest, Pilecki reached his unit of the Tajna Armia Polska on 2nd May. He returned to normal duties and fought during the Warsaw Uprising in the summer of 1944. Although captured by the German Army he was eventually released by Allied troops in April, 1945.
After the Second World War Pilecki went to live in Poland.The Polish Secret Police had him executed in 1948. It is believed that this was a result of his anti-communist activities
General Stefan Grot-Rowecki
RODZINA I NAJBLIŻSI
Rodzice:
Stefan Augustyn Leon Rowecki (urzędnik Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego)
Zofia Michalina z Chrzanowskich
Rodzeństwo:
brat Stanisław /1901-1993/ ()adwokat, doradca prawny Komendy Głównej ZWZ-AK, działacz ZBoWiDu po wojnie)
Rodzice chrzestni:
Piotr Chrzanowski (sztabskapitan carskiej gwardii w Petersburgu)
Kazimiera Chrzanowska
Żony:
1. Sabina Halina z domu Paszkowska (od 1920 r.)
2. Eugenia z domu Borzychowska (primo voto Fedorowicz) (od 1932; od 1940 w separacji)
Potomstwo:
córka Irena, po mężu Mielczarska /1921-2002/
Do góry
DZIECIŃSTWO I LATA MŁODOŚCI
Stefan to imię męskie pochodzenia greckiego (Stefanos). Wywodzi się od słowa oznaczającego "znak zwycięstwa".
Stefan Rowecki przyszedł na świat 25.XII.1885; w dzieciństwie mieszkał z rodzicami i bratem przy ul. Kaliskiej (dziś Słowackiego, nad księgarnią) w Piotrkowie Trybunalskim. Na chrzcie, jako drugie otrzymał imię Paweł. Tradycje niepodległościowe w rodzinie Stefana Roweckiego, zwłaszcza po kądzieli, były chlubne i zawsze żywe. Pradziadek jego - Paweł Chrzanowski - walczył u boku Napoleona w Legii Nadwiślańskiej, a dziadek - Damian Chrzanowski - w powstaniu styczniowym za co był skazany na więzienie i konfiskatę majątku.
Matka pielęgnowała pamięć o bohaterskich przodkach i Stefan niejednokrotnie mógł słuchać o ich walce o niepodległość Polski. Czystej wody patriotyzmem mógł więc przesiąkać od najmłodszych lat. Nie powinno więc dziwić, że do najbardziej ulubionych jego zabaw należały wojny z udziałem drewnianych żołnierzyków oraz brawurowe szarże na koniku na biegunach. Nieco starszy już Stefan uzbrajał swoich kolegów w kije, ćwiczył z nimi musztrę i dowodził w wiekopomnych bitwach przeciwko okolicznym krzakom i drzewom.
Wkrótce, w 1906 r. kres beztroskim zabawom przyniosła szkoła. Stefan Rowecki uczęszczał w Piotrkowie do prywatnego gimnazjum założonego przez inż. Narcyza Jacobsona. Specjalnie sumiennym uczniem nie był; raz nawet udało mu się zostać na drugi rok w tej samej klasie. Jak wspomina nauczyciel Roweckiego, był on zbyt energicznym i spragnionym czynu dzieckiem, aby szkoła ze swą naczelną cechą jaką jest siedzenie mogła mieć nań jakiś wpływ (w związku z tym petardy, pinezki podkładane komuś na krzesło czy tablica posmarowana smalcem były codzienną prozą stefanowego życia szkolnego). Przyszły wódz AK dobrze sobie radził z przedmiotami ścisłymi, wykazywał za to spory antytalent do języków obcych.
Oprócz tego w czasie wolnym często spotykał się ze swoimi kolegami i w ramach samokształcenia zajmowali się historią, geografią i literaturą Polski (trzeba pamiętać, że był to jeszcze czas zaborów). Uwielbiali czytać, zwłaszcza książki o Indianach, dziewiętnastowiecznych powstańcach, konfederatach barskich itp.; oprócz tego lubił Rowecki wieszczów: wielokrotnie więc powracał do trzeciej części "Dziadów", "Reduty Ordona", "Kordiana" czy "Ksiąg Narodu i Pielgrzymstwa Polskiego". Poza tym odbywał z kolegami niekończące się dyskusje na niezmiernie ważne tematy znaczków pocztowych oraz minionych potańcówek - jedne i drugie były w owym czasie istotną częścią ich życia.
Czasy gimnazjalne to dla Stefana Roweckiego również okres pierwszych kroków narodowo-wyzwoleńczych. Na przełomie roku 1907/08 wykonał on śmiały zamach na patrol kozaków rzucając... petardę pod nogi koni. Winowajca został ledwo co wybroniony, ale cała awantura i tak zakończyła się sporą grzywną, którą stroskani rodzice musieli zapłacić. Stefan darzył niesłabnącą pogardą Polaków uczęszczających do rosyjskiego gimnazjum i sprzyjają zaborcy; pomyłkę jaką tym samym popełniają próbował Rowecki wyperswadować im za pomocą solidnych kopniaków, celnie wymierzonych ciosów pięścią, sztachet od płotów, kamieni żenionych z szybami domów "łamistrajków" i podobnie subtelnych metod. Często były to jego indywidualne występy, ale jeszcze częściej walczył ramię w ramię z kolegami z "Petu" (młodzieżowej organizacji niepodległościowej), a potem z "Zarzewia" (organizacji również o charakterze niepodległościowym, ale znacznie bardziej militarnym niż "Pet"). Jako starszy chłopiec - na przełomie 1911/12 r. - wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckim, gdzie przyjął pierwszy z wielu w swoim życiu pseudonim: "Radecki".
Możliwość wyładowania swojej energii oraz ciągot wojskowo-patriotycznych odnalazł Stefan Rowecki w skautingu, który w tym okresie zaczął powoli docierać na polskie ziemie. Na pierwszych kartach historii harcerstwa tuż za nazwiskiem twórcy polskiej wersji skautingu - Andrzeja Małkowskiego (nb. też członka "Zarzewia")- pojawia się w 1911 r. nazwisko Roweckiego, który wiosną tego roku założył zastęp skautowy w rodzinnym Piotrkowie Trybunalskim pierwszy w tym mieście i jeden z pierwszych na ziemiach polskich. Zastęp został zresztą wkrótce zwizytowany przez Andrzeja Małkowskiego i uzyskał pozytywną opinię.
Chłopcy z zastępu kształtowali swoje charaktery, dbali o tężyznę fizyczną, ćwiczyli się w technikach terenoznawstwa, pierwszej pomocy i innych oraz podejmowali rozmaite działania na rzecz mieszkańców miasta. Skauci piotrkowscy pod wodzą Roweckiego zorganizowali też dość spektakularną akcję w 1913 r. Rok ten był świętowany jako 300 rocznica panowania dynastii Romanowych; z tej okazji i w Piotrkowie przygotowano stosowne dekoracje, które miały uświetnić obchody. Przygotowane girlandy, chorągiewki, lampiony itp. złożono przy jednym z rosyjskich urzędów w oczekiwaniu na montaż następnego dnia. Rocznicowe obchody piotrkowskie miały jednak skromniejszy wymiar niż planowano, ponieważ w nocy ktoś oblał ozdoby naftą i podpalił, a na urzędzie gubernialnym czyjaś twórcza ręka napisała "Precz z Romanowymi"... Sprawców zamieszania nigdy nie wykryto. A skauci z zastępu Stefana Roweckiego mieli powód do dumy z udanej akcji dywersyjnej.
Coraz gorsze wyniki w nauce oraz pogłębiająca się krucjata przeciwko łamistrajkom nie mogły Roweckiemu wróżyć dobrze na przyszłość. Tak też się stało: po kolejnej bójce z uczniami rosyjskiego gimnazjum Stefan został zmuszony do opuszczenia szkoły w 1912 r. Ferie zimowe 1912/13 r. (3-25.I.) spędził w galicyjskiej Rabce na odbywającym się tam kursie instruktorskim, z którego powrócił jako podoficer Polskich Drużyn Strzeleckich. 8.II. stanął na czele zorganizowanego przez siebie zastępu szkolnego. Jako instruktor PDS specjalizował się w fortyfikacjach, umocnieniach polowych oraz materiałach wybuchowych.
Jesienią roku 1913 przeprowadził się Stefan Rowecki do Warszawy, gdzie zamieszkał u swojego wuja Damiana Chrzanowskiego przy ul. Smolnej. Przeprowadzka wynikła z podjęcia nauki w Szkole Mechaniczno - Technicznej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda, na Wydziale Elektrycznym. Jako ciekawostkę można wspomnieć, że młody Rowecki uczył się rysunku technicznego od Eligiusza Niewiadomskiego - człowieka, który w 1922 r. zdobył wątpliwą sławę jako morderca prezydenta G. Narutowicza.
"Radecki" nie zaprzestał jednak w stolicy swojej działalności skautowej i drużyniackiej: nadal uczestniczył w zbiórkach i kursach (służbowo wchodził teraz w skład Warszawskiej Kompanii Polskich Drużyn Strzeleckich), a w połowie 1914 r. wizytował drużynę w Kielcach (wygłosił tam m.in. gawędę pt. "Dowódca i dowodzony przez niego oddział w wojsku polskim"). Zbyt zaangażowany w przygotowania do walki o niepodległość Polski, a zupełnie nie zaangażowany w przygotowania do dorosłego życia, osiemnastoletni Rowecki rozpoczął wakacje 1914 roku z przykrą świadomością, że będzie musiał zostać na drugi rok w tej samej klasie. Kiedy rodzice dowiedzieli się o tym zabronili mu dalszej działalności w powyższych organizacjach i nie pozwolili jechać na zbliżający się kurs instruktorski PDS.
Działając wbrew woli ojca i matki, Stefan pożyczył pieniądze i przekradając się przez granicę koło miejscowości Szyce k/Ojcowa wyruszył na kurs, który miał odbyć się w Nowym Sączu (komendantem kursu był Michał Żymierski, późniejszy marszałek PRL). Młody, zbuntowany skaut-drużyniak miał wrócić w rodzinne strony już w wolnej ojczyźnie jako oficer Wojska Polskiego.
Do góry
I. WOJNA ŚWIATOWA
Kłopoty Stefana Roweckiego z repetowaniem szkoły okazały się drobiazgiem wobec faktu, że w trakcie trwania kursu wybuchła wojna, którą historia miała potem nazwać Wielką lub pierwszą światową. Tym samym spełniły się modlitwy Polaków o wojnę między zaborcami oraz broń i orły narodowe. Na rozkaz Komendanta Piłsudskiego kursanci, jak i tysiące młodych podobnych sobie ludzi, podążyli by wstąpić do Legionów. Nowosądeccy kursanci zameldowali się do służby w krakowskich Oleandrach 2.VIII.1914. Co prawda Rowecki nie zakwalifikował się do słynnej Kompanii Kadrowej, ale na front ruszył tuż za nią, dzień później bo 7.VIII.1914.
Stefan Rowecki rozpoczął swoją 30-letnią karierę wojskową jako dowódca pierwszej sekcji pierwszego plutonu pierwszej kompanii V. batalionu. Potem został dowódcą tego plutonu przekształconego w pluton zwiadu. Pierwszy raz w boju znalazł się w potyczce pod Ostrowcami 19/20.IX.1914. Kolejne boje były pod Anielinem i Laskami (21-26.X.1914), pod Krzywopłotami (16-19.XI.1914), Marcinkowicami, Łowczówkiem (22-27.XII.1914).W uznaniu zasług, w grudniu 1914 otrzymał Rowecki nominację na stopień podporucznika.
Również od grudnia 1914 r. dowodził pierwszym plutonem pierwszej kompanii 5 pułku piechoty I. Brygady Legionów. W 1915 r. został adiutantem dowódcy I. bataliony 5 pułku piechoty Legionów. W legionowych bojach Rowecki stawał odważnie i walecznie, czego efektem były m.in. trzy rany odniesione w boju - za postawę w czasie walk i odniesione rany został po wojnie odznaczony Krzyżem Walecznych (był uprawniony do noszenia nad KW wstęgi w kolorach Virtuti Militari z trzema białymi gwiazdami - symbolami trzech ran). Pierwszą z nich odniósł w bitwie pod Konarami k/Opatowa (16-25.V.1915). Postrzał wyłączył go z walki na dwa miesiące. Rowecki nie mogąc znieść szpitalnej bezczynności powrócił do pułku. Decyzja okazała się jednak przedwczesna: na jesieni niezaleczona rana dawała mu się tak bardzo we znaki, że odtransportowano go ponownie do szpitala (w Krakowie).
Po powrocie walczył też pod Koszyszczami (29.IX.-21.X.1915). Brał też udział w najkrwawszej bitwie Legionów pod Kostiuchnówką 4-6.VII.1916 - został wtedy ranny po raz drugi (w starciu z rosyjskim patrolem w nocy 6/7.VII). W czasie jego trzeciego pobytu w szpitalu po ranie odniesionej w 1917 r., nastąpił w Legionach tzw. kryzys przysięgowy. Oficerowie zostali internowani w Beniaminowie k/Zegrza. Po opuszczeniu murów szpitala (11.VII.1917.) Rowecki solidarnie dołączył do kolegów, pomimo tego, że uważał podjęte przez nich kroki za niewłaściwe. Zdaniem por. Roweckiego należało nadal brać aktywny udział w budowie wojska polskiego.
Dlatego przy najbliższej okazji, tj. 3.I.1918. wstąpił do zorganizowanej przez Niemców Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht), gdzie został instruktorem w Szkole Podchorążych w Ostrowii Mazowieckiej (komendantem jej był Marian Kukiel - późniejszy wybitny historyk wojskowości). W czasie swojej działalności instruktorskiej został mianowany porucznikiem; było to 1.VIII.1918. W Ostrowii Rowecki najpierw zajmował się wydawaniem skryptów (trzy były jego autorstwa) i materiałów dydaktycznych, a potem - 22.VIII.1918. - objął dowodzenie kompanią szkolną oraz prowadził wykłady z zakresu fortyfikacji. Oprócz tego sporo publikował na łamach "Wiadomości Polskich", "Wiarusa" i "Żołnierza Polskiego".
Do góry
WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA
Pod koniec 1918 r. stojąc na czele kilkuosobowego oddziału wziął w rejonie Sadowa do niewoli niemiecką kompanię (uhonorowany za to został Krzyżem Walecznych po raz drugi). Przebieg akcji był dość niezwykły: otóż Rowecki jeździł w nocy po lesie i wykrzykiwał głośno komendy do nieistniejących batalionów; kiedy w Niemcy poddali się w obliczu przytłaczającej przewagi liczebnej wroga, okazało się że skapitulowali przed kilkoma żołnierzami pod przebiegłym dowództwem por. Stefana Roweckiego.
Od końca roku 1918 do wiosny 1919 r. pełnił funkcję wykładowcy na kursie fortyfikacyjno-saperskim w Modlinie. Między IV.1919. a VI.1919. walczył na froncie wschodnim w 34. pułku piechoty. Od 16.VI.1919. do 9.XII.1919. studiował w Szkole Wojennej Sztabu Generalnego na I kursie, kończąc go z 8. lokatą (398,3 pkt. przy średniej kursu 360 pkt.) i awansując do stopnia kapitana Sztabu Generalnego. W czasie kursu odbył staż w Centralnej Szkole Podoficerskiej Kawalerii w Przemyślu. Po zakończeniu szkolenia i odebraniu dyplomu otrzymał nominację na szefa sekcji wyszkolenia i doświadczenia wojennego w Oddziale I. (organizacyjnym) Naczelnego Dowództwa.
Od 11.V.1920. przebywał w 1. Dywizji Piechoty Legionów. Tu m.in. miał za zadanie uporządkować rozbitą brygadę rezerwową oraz (od 25.VII.) dowodzić załogą Kowla. W tym okresie wsławił się także śmiałym i zręcznym wyjściem z rosyjskiego okrążenia w rejonie Łucka (potem został za to uhonorowany Krzyżem Walecznym po raz trzeci). VI.1920-IX.1920. to okres, kiedy Rowecki był szefem Oddziału II. (wywiadowczego) Dowództwa Frontu Południowo-Wschodniego, a potem Grupy Uderzeniowej gen. Edwarda Rydza-Śmigłego (na której to funkcji przebywał m.in. w czasie bitwy warszawskiej). W tym czasie otrzymał nominację na stopień majora, ze starszeństwem od dn. 1.IV.1920.
Od IX.1920. do XI.1920. pełnił funkcję szefa Oddziału III. (operacyjny) Dowództwa 4. Armii, a od XI.1920.-II.1921. szefa Oddziału II (wywiad). W tym też okresie spotkał się po raz pierwszy z pchor. Eugeniuszem Świerczewskim, który miał stać się w przyszłości współsprawcą zguby generała Grota-Roweckiego. Na razie jednak dowodził pociągiem propagandowym, a ze swoich obowiązków wywiązywał się tak sumiennie, że kpt. Rowecki napisał nawet wniosek o awansowanie pchor. E. Świerczewskiego do stopnia porucznika.
Pomiędzy kolejnymi bojami na froncie wschodnim, w roku 1920 kpt. Stefan Rowecki ożenił się z Haliną Sabiną z Paszkowskich, poznaną dwa lata wcześniej. Owocem ich małżeństwa była córka Irena - jedyne dziecko Stefana Roweckiego, która urodziła się w 1921 r.
Do góry
MIĘDZYWOJNIE
Kolejną funkcją jaką objął Rowecki było stanowisko szefa sekcji planów oraz zastępcy szefa Oddziału III. (operacyjnego) Naczelnego Dowództwa, które piastował od II.1921. do XI.1921.Następnie uczestniczył w kursie doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w dniach 1.XI.1921.-1.X.1922. Po ukończeniu szkolenia - z 10. lokatą - kontynuował swoją działalność w Oddziale III-a Biura Ścisłej Rady Wojennej jako szef sekcji planów i sekcji ogólnej. Działał tutaj do 1930 r. Wszedł także w skład komisji, której zadaniem było ustalenie polskiej doktryny wojennej (eufemistycznie zwanej "doktryną operacyjną").
W roku 1922 jego waleczna postawa z okresu walki w 5. pułku piechoty Legionów doczekała się uhonorowania Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari (V. klasy); w tym samym roku (a konkretnie 10.I.) został odznaczony Krzyżem Walecznym czterokrotnie. Na przełomie 1922 i 1923 r. odbywał kilkumiesięczny staż w jednostce liniowej, którą był 41. pułk piechoty w Suwałkach.
Angażował się także w działalność naukowo-badawczą: od 1923 do IX.1926. kierował Wydziałem Naukowo-Wydawniczym Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego. Pełnił równocześnie funkcję zastępcy szefa Instytutu płk. prof. Wacława Tokarza. To z inicjatywy Roweckiego i pod jego kierownictwem jako redaktora naczelnego, w 1924 r. zaczął ukazywać się "Przegląd Wojskowy" popularyzujący m.in. myśl wojskową armii obcych. Rowecki zasiadał również w komitetach redakcyjnych "Bellony", "Sapera i Inżyniera Wojskowego" a także "Przeglądu Kawaleryjskiego". Angażował się także w działalność Towarzystwa Wiedzy Obronnej, gdzie często występował z wykładami. Z zainteresowaniem śledził obcą myśl wojskową, często tłumaczył prace rosyjskie, niemiecki czy francuskie.
O zamachu majowym ppłk Rowecki nie wiedział wcześniej, a w czasie wydarzeń zachował neutralność. Jednak jakiś czas później, na przyjęciu wydanym w czerwcu 1926 na cześć prezydenta Mościckiego, wyznał Marszałkowi Piłsudskiemu, że gdyby w maju 1926 r. dowodził jednostką liniową to podążyłby z odsieczą prezydentowi. O osobowości Roweckiego niech świadczy fakt, że wyznanie to w żaden negatywny sposób nie zaważyło na jego późniejszej karierze wojskowej. Wręcz przeciwnie: 1.IX.1926. nominowany został na pierwszego oficera sztabu Inspektoratu Armii gen. dyw. Józefa Rybaka. Również w 1926 r. został mianowany podpułkownikiem dyplomowanym ze starszeństwem od 15.III.1924.
Także od pamiętnego roku 1926 rodzina Roweckich mogła zamieszkać w swoim własnym mieszkaniu w Warszawie, przy ul. Śmiałej 16. Stefan sprowadził również z Piotrkowa swoich rodziców, którzy zamieszkali z synem, synową i wnuczką. Ojciec Stefana był już ciężko chory i wymagał stałej opieki.
Warto przy okazji powiedzieć słów kilka o życiu pozasłużbowym ppłk. S. Roweckiego. Z radością poświęcał czas rodzinie - zwłaszcza córce Irenie. Lubił aktywnie odpoczywać: myślistwo (nie zrealizowanym marzeniem Roweckiego była wyprawa na afrykańskie safari lub w tajgi północnej Kanady), jazda na nartach (oczywiście w Zakopanem), pływanie, jeździectwo (czym w czasie służby w Lesznie zaskarbił sobie bezgraniczne uznanie sąsiedniego 17. pułku ułanów) były ulubionymi dyscyplinami sportu Roweckiego. Nie stronił też od lektury: uwielbiał książki historyczne i wojskowe. Bardzo lubił twórczość Wojciecha Kossaka i miał w domu kilka jego obrazów. Chętnie też poświęcał się dwóm mało bojowym pasjom: zbieraniu znaczków (kolekcjonowanym pieczołowicie jeszcze w dzieciństwie) oraz gromadzeniu motyli. Był stałym bywalcem popularnego warszawskiego lokalu "Adria". Bywał tam również w czasie swych rzadkich wizyt w Warszawie w czasie późniejszej służby w Lesznie, Czortkowie, czy w Kielcach.
14.I.1930. został Rowecki dowódcą 55. pułku piechoty w Lesznie Wielkopolskim, co poczytywał sobie za duże wyróżnienie. W tym samym roku odbył wraz z rodziną wycieczkę do Paryża. W czasie służby w Lesznie został mianowany pułkownikiem dyplomowanym - stało się to 1.I.1932. W roku 1932 Rowecki ożenił się - po raz drugi w swoim życiu. Tym razem jego wybranką stała się Eugenia z Fedorowiczów (primo voto Borzychowska). Podwładni z okresu służby w 55. pułku zgodnie twierdzą, że był bardzo wymagający ale sprawiedliwy, a każde działanie pod jego dowództwem miało swój konkretny, przemyślany cel. Płk Rowecki nie znosił przysłowiowego malowania trawy na zielono. Dbał też o kadrę oficerską i podoficerską interesując się życiem swoich podwładnych. Nierzadko przymykał oko na wygłupy młodych podoficerów lub kursantów z pułkowej szkoły podchorążych.
Rowecki darzył dużym szacunkiem tradycje bojowe pułku i dlatego pod jego kierunkiem zorganizowana została sala pamięci 55. pułku piechoty, a każdy z nowoprzybyłych był zaznajamiany z chlubną historią pułku. W jednostce z inicjatywy pułkownika zorganizowano także zasobną bibliotekę. Stefan Rowecki roztaczał też troskliwą opiekę nad chłopcami z militarnych kursów Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego. Po podniesieniu poziomu wyszkolenia 55. pułku na szczebel najlepszej jednostki 14 Dywizji Piechoty zakończył służbę 25.XI.1935.
Dwa miesiące później, na początku 1936 r., przejął dowództwo Brygady Korpusu Ochrony Pogranicza "Podole" z siedzibą w Czortkowie; efektem działań Roweckiego było podniesieni Brygady do poziomu elity KOPu. Podobnie jak w Lesznie dbał o warunki bytowe oficerów i żołnierzy (np. polecił zatrudnić cywilnych kucharzy, zorganizował kursy kulinarne dla żołnierz przebywających na strażnicach, zadbał o to by na strażnicach cały czas była gorąca kawa oraz by KOPistom powracającym z patroli miał kto suszyć mundury etc.), metody dowodzenia w jednostce, poziom wyszkolenia, rozwój zawodowy dowódców.
W czasie, gdy dowodził Brygadą, 28.IX.1936 wraz z grupą innych oficerów został płk Rowecki odznaczony Krzyżem Oficerskim francuskiej Legii Honorowej. Służąc na Kresach często bywał we Lwowie; tam poznał gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, z którym los miał go jeszcze zetknąć, ale w zgoła odmiennych okolicznościach. W tym samym 1936 roku zmarła matka Stefana Roweckiego - spoczęła na warszawskich Powązkach. Rok ten również zakończył się mało pomyślnie dla pułkownika - w czasie polowania postrzelił on przypadkowo chłopca z nagonki. Choć zrobiło się spore zamieszane wokół całej sprawy, wkrótce problem został załatwiony pomiędzy zainteresowany, a płk dypl. Rowecki musiał ostatecznie zapłacić tylko odszkodowanie postrzelonemu. Ostatecznie jednak, po 2 latach, z poczuciem dobrze spełnionego obowiązku funkcję dowódcy brygady przekazał Stefan Rowecki w dniu 15.III.1938.
Państwo Roweccy wkrótce zamieszkali w kamienicy niedaleko dworca w Kielcach. Kolejna przeprowadzka miała miejsce dlatego, że 21.IV.1938. ojciec rodziny objął funkcję dowódcy piechoty dywizyjnej, a co za tym idzie stanowisku zastępcy dowódcy 2. Dywizji Piechoty Legionów w Kielcach. W IV.1939. wziął udział w kursie dowódców artylerii w Toruniu. Po zakończeniu kursu powierzono Roweckiemu misję formowania Warszawskiej Brygady Pancerno - Motorowej; było to 10.VI.1939.
Nominacja ta była pewną niespodzianką dla Roweckiego: przewidywał on bowiem, że naturalnym tokiem awansu obejmie dowództwo którejś z dywizji piechoty. Stało się jednak inaczej, a powodów takiej decyzji Naczelnego dowództwa można się tylko domyślać; można jednak przypuszczać, że wybitne i wszechstronne uzdolnienia (zwłaszcza dowódcze i organizacyjne) Roweckiego nie pozostały bez wpływu na nią. Wszak dopiero wtedy rodziła się polska broń pancerna i jej akuszerami mogli być tylko wybitni i utalentowani oficerowie pokroju płk dypl. S. Maczka lub płk dypl. S. Roweckiego.
Prace organizacyjne przebiegały w WBPanc-Mot powoli i opornie, acz metodycznie. Co prawda braków w wyszkoleniu i zgraniu pododdziałów, oddziałów i całości brygady nie można było nadrobić w żaden sposób, ale dzięki olbrzymiemu zaangażowaniu dowódcy brygady i jego sztabu, pod koniec sierpnia coraz bardziej krzepła w swojej pancerno-motorowej masie Warszawska Brygada.
Do góry
KAMPANIA WRZEŚNIOWA
Kiedy 1.IX.1939 na Polskę spadły pierwsze bomby oddziały brygady kończyły koncentrację w rejonie Solca. Tu pozostawała ona w dyspozycji Naczelnego Dowództwa kończąc kompletowanie etatów sprzętowych i personalnych. Wobec sukcesów Wehrmachtu w rejonie Częstochowy ND poleciło 3.IX. płk dypl. S. Roweckiemu wraz z brygadą dozorować przeprawy na Wiśle na odcinku Sandomierz - Góra Kalwaria.
3/4.IX. Warszawska Brygada Pancerno - Motorowa rozpoczęła nocny marsz w wyznaczony rejon. Przedsiębiorczy pułkownik odwiedził Dęblin, gdzie pomimo zniszczenia infrastruktury lotniska udało mu się odnaleźć jeden sprawny samolot oraz pilota gotowego do służby. Przez kolejne dni pilot ten wykonał kilka lotów rozpoznawczych przed frontem brygady pozwalając dowódcy na precyzyjną orientację w pasie działania.
Na początku swojego dozorowania brygada stoczyła zwycięską potyczkę z elementami niemieckiej 29. Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej.
12.IX. Wisłę w rejonie Księżomierza próbowała forsować niemiecka 4. Dywizja Piechoty. WBPanc-Mot wyprowadziła śmiałe przeciwuderzenie zakończone sukcesem i odrzuceniem Niemców z powrotem za rzekę. Wkrótce jednak gen. T. Piskor polecił brygadzie wycofać się w kierunku Kraśnika, a następnie na Frampol.
14.IX. brygada w ciężkich bojach broniła przepraw przez Wisłę pod Annopolem.
Wkrótce pierścień okrążenia zaczął się coraz bardziej zaciskać na polskich siłach gen. Piskora zgrupowanych w rejonie Tomaszowa. W tej sytuacji generał opracował plan, w myśl którego WBPanc-Mot brawurowym atakiem na Tomaszów i pobiciem elementów niemieckiej 4. dywizji Pancernej miała otworzyć pozostałym jednostkom polskim (21. DPGór, 22. DPGór, 23. DP, 55. DP., Krakowska BK) drogę na Lwów.
Pierwsze natarcie na Tomaszów Lubelski wyszło 18.IX. między godz. 5:00 i 7:30 w rejonie Tarnawatki; brygada posuwała się po dwóch osiach. Jednak w obliczu umocnionego i przygotowanego do obrony niemieckiego XXII. Korpusu Pancernego śmiały atak WBPanc-Mot załamał się. Drugi atak wykonano w nocy 18/19.IX. - był to pierwszy w historii broni pancernej ataki czołgów nocą. Choć początkowo obiecujące i to natarcie zakończyło się niepowodzeniem. Trzeci atak na Tomaszów odbył się już bez udziału przetrzebionej brygady. I on nie przyniósł sukcesu.
W obliczu beznadziejności sytuacji gen. T. Piskor na zwołanej dla oficerów odprawie ogłosił, że zamierza poddać dowodzone przez siebie zgrupowanie. Płk Rowecki nie miał najmniejszego zamiaru iść do niewoli: wiedział, że choć kampania wrześniowa jest przegrana to do zakończenia wojny jeszcze daleko. Miał zamiar przedostać się na Zachód i tam walczyć z Niemcami. W tej sytuacji polecił żołnierzom swojej brygady zniszczyć sprzęt i pojedynczo lub małymi grupami przedzierać się z okrążenia. Tak przestała istnieć Warszawska Brygada Pancerno - Motorowa, która choć była najmłodszą wielką jednostką Wojska Polskiego i nie mogła być nawet porównana ze swoją starszą, siostrzaną brygadą o numerze "10" i nigdy nie ukończyła formowania, to jednak przez trzy tygodnie z powodzeniem biła Niemców. 20.IX.1939 żołnierze i oficerowie podjęli - w większości udane - próby ucieczki z kotła pod Tomaszowem.
Płk dypl Stefan Rowecki wraz z kilkoma oficerami podążył ku Warszawie. Początkowo poruszali się jednym ze sztabowych samochodów, wkrótce jednak w rejonie Tarnawatki zakupili wóz z parą koni oraz cywilne ubrania (Stefan Rowecki występował teraz w tabaczkowego koloru, przykrótkawym, głupio wyglądającym ubraniu sportowym). Po przeistoczeniu się w cywili grupa jadąc bocznymi drogami, podążyła ku Olszynom k/Warszawy, gdzie mieszkała rodzina Królikowskich - krewnych Stefana Roweckiego. W drodze byli zatrzymywani przez wojska niemieckie, ale aresztowani zostali tylko dwaj towarzysze, dla których brakło ubrań cywilnych i chodzili w mundurach szeregowych; Rowecki i reszta grupy podawała się za powracających uciekinierów z Warszawy i dlatego zostali przepuszczenie przez patrol niemiecki.
W Olszynach stanęli ok. 30.IX. i z pomocą krewnych uzyskali w pobliskim Urzędzie Gminy dokumenty na fałszywe nazwiska. Tym sposobem Stefan Rowecki został Pawłem Nowakiem (innymi nazwiskami jakich później używał w okresie konspiracji były: Jan Sokołowski, Józef Sokołowski, Józef Okołowski, Jerzy Malinowski i wiele innych). Wyposażeni w fałszywe dokumenty ruszyli do Warszawy.
Do góry
W KONSPIRACJI
Stefan Rowecki vel. Paweł Nowak przewidywał zdobycie środków materialnych, które mogłyby zabezpieczyć byt córce oraz żonie, a następnie przedostanie się na Zachód, aby wstąpić do Polskich Sił Zbrojnych. W połowie października (jak pisze sam "Torwid" - około 15.X.) skontaktował się on z gen. bryg. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim ps. "Torwid" z prośbą, by ten ułatwił mu przedostanie się na Zachód. Generał natomiast usiłował przekonać obywatela "Nowaka" aby włączył się w działalność Służby Zwycięstwu Polski. Rowecki nie zgodził się tłumacząc, że praca konspiracyjna to działalność z pogranicza polityki, a on jest oficerem liniowym.
Ostatecznie, po przedstawieniu przez "Torwida" swoich upoważnień oraz zadeklarowaniu przez niego, że weźmie na siebie całą społeczno-polityczną stronę konspiracji zgodził się Rowecki zostać szefem sztabu SZP, biorąc na siebie wyłącznie zadania wojskowe. Tak oto wkroczył na konspiracyjną ścieżkę wojenną człowiek, który później używał takich pseudonimów jak "Jan", "Grabica", "Tur" (tych trzech używał w stosunkach wewnętrznych ZWZ-AK), "Inżynier", "Rakoń" (tak był tytułowany przez gen. br. W. Sikorskiego), "Kalina" (tak sygnował depesze do Londynu), "Dulęba" i oczywiście "Grot" (tym pseudonimem podpisywał dokumenty publikowane na zewnątrz). Gdzieś na początku swojej służby w SZP, płk dypl. Rowecki wyrył na framudze jednego z konspiracyjnych lokal (przy ul. Piusa XI.) przewidywaną datę zakończenia wojny: "1944".
Z chwilą przejścia do działalności konspiracyjnej, płk dypl. Rowecki - postać znana w stolicy - musiał zmienić nieco wygląd. Dbał więc o to by stale mieć krótkie włosy, zapuścił wąsy i zaczął używać okularów. Po mieście poruszał się podpierając na lasce, stwarzając tym pozory starszego człowieka. Na marginesie warto dodać, że laska była w środku wydrążona i "Grot" często nosił w niej tajne dokumenty.
Na mocy "Instrukcji dla Obywatela Rakonia" podpisanej 4.XII.1939. w Paryżu przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego, Stefan Rowecki został mianowany dowódcą Obszaru nr 1 (warszawskie, lubelski, łódzkie, część białostockiego) powołanego na miejsce SZP Związku Walki Zbrojnej; otrzymał także szerokie uprawnienia w zakresie mianowania komendantów Obszarów nr 4 (Kraków), nr 5 (Poznań), nr 6 (Toruń). 16.I.1940. mianowano Roweckiego komendantem ZWZ na terenie okupacji niemieckiej.
Pod koniec roku 1939 i w pierwszej połowie 1940, ZWZ nawiązał kontakt z oddziałem mjr. Henryka Dobrzańskiego "Hubala". Choć wstępnie "Hubal" podporządkował się zwierzchnictwu Roweckiego, to finalnie drogi ZWZ i Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego rozeszły się. Metody walki hubalczyków oraz koncepcja działania ZWZ zupełnie do siebie nie przystawały - zaowocowało to wieloma nieporozumieniami, by nie rzec wzajemną niechęcią. "Hubal" był doceniany przez Roweckiego jako świetny zagończyk, ale irytowała Komendanta Głównego jego niefrasobliwość w działaniu.
Rozkazem z dn. 8.II.1940. Naczelny Wódz podporządkowywał wszystkie istniejące na terenie kraju organizacje wojskowe Roweckiemu, który od tej chwili występował już jako Komendant Główny Związku Walki Zbrojnej. Choć stwierdzenie o podporządkowaniu było tylko stwierdzeniem formalnym to jasno określało pozycję "Grota" oraz wytyczało ważny kierunek w jego działaniach: tzw. akcję scaleniową. Akcja scaleniowa osobiście nadzorowana przez Roweckiego zakończyła się wielkim sukcesem - pod sztandarami ZWZ-AK stanęły prawie wszystkie ważniejsze polskie organizacje konspiracyjne (piszę o "polskich" organizacjach, a zatem słowa te nie dotyczą sowieckich koni trojańskich o skrótach AL czy GL).
Objęcie przez "Obywatela Rakonia" funkcji głównodowodzącego spowodowało, że nie mógł już unikać działania na polu społeczno-politycznym. Jeśli chodzi o sympatie polityczne samego Stefana Roweckiego to należałoby je określić jako centrolewicowe, z punktem ciężkości przesuniętym na lewą stronę; trzeba jednak pamiętać, że "Grot" jednak nie krył swojego zdecydowanie i jednoznacznie negatywnego stosunku do komunizmu. Niezależnie od prywatnych poglądów politycznych, potrafił "Grot" po partnersku współpracować z przedstawicielami wszystkich opcji ideologicznych. Różnymi środkami Stefan Rowecki nie tylko umiał wciągnąć polityków do wspólnego tworzenia Polskiego Państwa Podziemnego, ale także umiejętnie i bezkompromisowo opierał się wszelkim rozgrywkom zakulisowym, których celem było osłabienie jego pozycji jako dowódcy. Dużym szacunkiem jako Naczelnego Wodza darzył Władysława Sikorskiego.
W czasie swojej służby przyczynił się do powołania Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, wiosną 1940 r. utworzył Związek Odwetu (przekształcony w XI.1942. w "Kedyw" - Kierownictwo Dywersji), współtworzył zasady i metody działania propagandy, kierował organizacją łączności i wywiadu oraz partycypował w przygotowywaniu planów operacyjnych powstania powszechnego. Dotychczasowa postawa żołnierska Roweckiego została uhonorowana 26.V.1940 - został wtedy awansowany do stopnia generała brygady. Tydzień później: dnia 30.VI.1940. Rowecki został ostatecznie mianowany Komendantem Głównym Związku Walki Zbrojnej - odtąd jego przełożonym był bezpośrednio Naczelny Wódz.
Przewidujący dowódca już pod koniec roku 1940 powołał do działania Wojskowy Korpus Służby Bezpieczeństwa dla Ziem Nowych (czyli Odzyskanych) - jak widać Rowecki wybiegał myślami i planami daleko w przód.
Od roku 1940 pozostawał w separacji z żoną Eugenią.
W pierwszych dniach listopada roku 1941 komendant ZWZ odbył potajemne spotkanie z marszałkiem Edwardem Rydzem-Śmigłym. Przebieg rozmowy i poruszane tematy pozostają do dziś tajemnicą.
Kilka miesięcy później: 14.II.1942. po przemianowaniu ZWZ na Armię Krajową "Grot" został powołany na funkcję Dowódcy Armii Krajowej lub inaczej: Komendanta Sił Zbrojnych w Kraju. Na jesieni 1942 r. objął dowodzenie Kierownictwem Walki Konspiracyjnej, podejmując jednocześnie decyzję o zintensyfikowaniu walki zbrojnej i dywersyjnej. Pod koniec roku 1942 r. gen. "Grotowi" zaczęły doskwierać dolegliwości wątroby. W uznaniu zasług na polu walki konspiracyjnej, gen. br. W. Sikorski odznaczył "Grota" Krzyżem Walecznych po raz pierwszy, drugi, trzeci i czwarty; miało to miejsce 1.V.1943. Tym samym "Grot" dwa razy odznaczony czterokrotnie KW stał się jedynym oficerem w historii posiadającym to odznaczenie w liczbie osiem.
Sporą niechęcią darzył dowódca AK wszelkie koncepcje ochrony swojej osoby przy pomocy żołnierzy AK. Jedynym do zaakceptowania przez niego modelem ochrony był osobisty adiutant generała: Ryszard Jamontt-Krzywicki ps. "Szymon". Do "Szymona" miał bezgraniczne zaufanie. W czasie spotkań w lokalach konspiracyjnych "Szymon" stanowił ubezpieczenie wewnątrz lokalu, a dodatkowo całość ochraniało na zewnątrz jeszcze, najczęściej dwóch żołnierzy AK: Jan Milewski oraz Jerzy Nowakowski ps. "Jureczek". Specyficznym znakiem firmowym "Szymona" był adapter - bardzo często nosił go z sobą, ale nie dlatego, że był szczególnie zapalonym miłośnikiem muzyki. Rzecz w tym, że adapter krył w swoich wnętrznościach 9 mm pistolety Vis wraz z amunicją.
Lokale w których Rowecki spotykał się z rozmaitymi ludźmi zawsze były starannie dobierane, a następnie kontrolowane przez ludzi z ochrony Komendy Głównej ZWZ-AK, zwłaszcza pod kątem możliwości ucieczki. Niejednokrotnie bowiem "Grot" musiał wycofywać się z zagrożonego lokalu; co charakterystyczne zawsze przodem puszczał wszystkich zgromadzonych i - niczym kapitan tonącego okrętu - z zagrożonego lokalu wychodził jako ostatni.
Jeśli chodzi o inne osiągnięcia na polu swojej działalności, gen. "Grot" mógł się poszczycić zorganizowaniem dwóch kluczowych systemów w Polskim Państwie Podziemnym, tj. dowodzenia i łączności (kurierzy, radio, zrzuty, mosty lotnicze itp.). Pozwalało to na sprawne funkcjonowanie konspiracyjnego organizmu państwowego. Stefan Rowecki dbał też o systematyczny rozwój oczu i uszu Armii Krajowej czyli wywiadu. Wiarygodność oraz wartość merytoryczna raportów szpiegowskich Armii Krajowej nie miała sobie równych wśród aliantów. Siatka wywiadowcza ZWZ-AK rozciągała się nawet na Rzeszę, nie wyłączając serca Niemiec - Berlina.
Ważną sferą działalności AK było też uruchomienia organizacji "Wachlarza", który to sukces również należy zapisać na konto legendarnego "Grota". "Wachlarz" zajmował się szeroko pojętą dywersją i sabotażem (ze szczególnym uwzględnieniem szlaków komunikacyjnych i dróg zaopatrzenia Wehrmachtu) na obszarach na Wschód od Warszawy.
Rowecki patronował też organizowaniu Samoobrony przed Ukraińską Powstańczą Armią na Kresach Wschodnich.
Świadom ponadto roli propagandy wojennej położył też podwaliny pod nowoczesną wojnę psychologiczną, animując tzw. Akcję "N". Koncepcja polegała zasadniczo na redagowaniu ulotek, czasopism i broszur w języku niemieckim w celu obniżania morale żołnierzy i społeczeństwa niemieckiego. Ważną cechą tej literatury propagandowej było stylizowanie jej na wydawnictwa niemieckiej opozycji, co stanowiło o podniesieniu wiarygodności tekstów. W ich opracowaniu uczestniczyli najlepsi polscy germaniści i znawcy kultury niemieckiej. Akcja "N" była objęta tak ścisłą tajemnicą, że często berlińska placówka wywiadu AK przysyłała ulotki "N" raportując o rodzącej się w łonie Wehrmachtu opozycji!
Do góry
ARESZTOWANIE
Legendarny "Grot" będący na ustach całego udręczonego okupacją kraju musiał szybko zwrócić na siebie uwagę Gestapo. Na przełomie roku 1942/43 z Londynu zaczęły docierać do KG AK coraz poważniejsze ostrzeżenia: Gestapo było coraz bliżej złapania "Grota" (m.in. agenci w całej Warszawie posiadali przedwojenne zdjęcia Roweckiego i na ich podstawie próbowali wpaść na trop dowódcy AK). Naczelne Dowództwo próbowało nawet namówić "Grota" do ewakuacji na Zachód. Nietrudno się domyślić, że Rowecki odrzucił ofertę. W okolicznościach nie do końca dziś wyjaśnionych, dnia 30.VI.1943. został aresztowany przez Gestapo w lokalu przy ul. Spiskiej 14/10 w Warszawie. Wszystko jednak zdaje się wskazywać, że bieg wydarzeń przedstawiał się następująco (może dokładniejszej odpowiedzi na pytanie jak było naprawdę, będzie potrafiła udzielić Szczecińska Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej, która od 2003 r. prowadzi w tej sprawie śledztwo).
Od roku 1942 w łonie Armii Krajowej działała trzyosobowa grupa zdrajców, której udało się doprowadzić do aresztowania około 200 żołnierzy i oficerów AK, głównie z wywiadu. Tercet ten egzotyczny stanowili: Eugeniusz Świerczewski ps. "Gens" (znający Roweckiego jeszcze z okresu wojny polsko-bolszewickiej), szwagier "Gensa" Ludwik Kalkstein ps. "Hanka" oraz jego żona Blanka Kaczorowska. Grupa była prowadzona przez SS-Untersturmfuhrera (podporucznika) Ericha Mertena w ramach tzw. Rollkommando - jednostki, której główny zadaniem była eliminacja najważniejszych oficerów AK. Działania Rollkommando ukierunkowane w konkretnym celu oraz fakt, że "Gens" znał Roweckiego zarówno z 1920 r. jak i międzywojnia, systematycznie prowadziły ku "Grotowi", który na tarczy ostrzeliwanej przez Niemców był przysłowiową dziesiątką.
Noc 29/30.VI.1943 spędził Rowecki w lokalu przy ul. Topiel na warszawskim Powiślu. Dnia następnego o godz. 10:00 miał odbyć naradę z oficerami sztabu przy ul. Barskiej 5. W drodze na spotkanie, kilka minut przed dziewiątą, spotkał się jeszcze ze swoją łączniczką: Elżbietą Prądzyńską-Zboińską ps. "Ela". Było to na rogu ulic Niemcewicza i Tarczyńskiej; generał przyjechał tramwajem, a następnie odbyli wspólnie z "Elą" krótki spacer. W czasie spaceru łączniczką przekazała "Grotowi" paczkę z 15 000 dolarów; rozmawiali też o pogarszającym się stanie zdrowia generała i zmęczeniu pracą. Rowecki zamierzał na kilka dni wyjechać z Warszawy i odpocząć. Zmęczenie pracą nie przeszkadzało mu jednak być w doskonałym humorze. Stefan Rowecki pożegnał się z "Elą", pomachał jej jeszcze i ruszył w stronę mieszkania przy ul. Spiskiej.
Nie wiedział jednak, że od już od momentu wsiadania do tramwaju na Powiślu był obserwowany przez AKowskiego renegata - Eugeniusza Świerczewskiego ps. "Gens"". "Gens" wsiadł za "Grotem" do tramwaju (aby nie być rozpoznanym jechał w drugim wagonie), następnie obserwował z ukrycia przebieg spotkania generała z łączniczką, by w końcu ruszyć za dowódcą AK w stronę lokalu przy Spiskiej.
Stefan Rowecki skierował swoje kroki na Spiską 14/10, aby wymienić dokumenty tożsamości na inne. Kiedy zdrajca zobaczył generała znikającego w bramie czym prędzej skorzystał z najbliższego telefonu, na placu Narutowicza, aby zawiadomić swoich mocodawców o tym, że odnalazł legendarnego i nieuchwytnego dotąd "Grota". Niemcy nie dali na siebie długo czekać. Około godziny 9:20 na ul. Spiską z obydwu stron wpadło siedemnaście ciężarówek wyładowanych policją. Okoliczne kamienice szybko i sprawnie zostały otoczone, a na dachach ustawiono stanowiska ckm.
Z domów przy ul. Spiskiej zaczęto wyprowadzać mieszkańców, selekcjonując ich na kobiety z dziećmi oraz mężczyzn - było widać, że Niemcy szukają kogoś bardzo konkretnego. Wyprowadzony został również Jerzy Malinowski mieszkający na pierwszym piętrze domu przy ul. Spiskiej 14, pod numerem mieszkania 10. Dowodzący akcją SS-Untersturmfuhrer Erich Merten musiał tylko raz rzucić okiem na trzymaną fotografię, aby upewnić się, że obywatel Malinowski w rzeczywistości jest gen. bryg. Stefanem Roweckim ps. "Grot" - dowódcą potężnej Armii Krajowej. Na stwierdzenie tego faktu przez Mertena, Rowecki tylko skinął głową i zakuty w kajdanach został odprowadzony do samochodu.
Pod eskortą przewieziono go na al. Szucha. Radość ze zdobyczy okazała się tak wielka, że nawet nie przeszukano dokładnie samego mieszkania pod numerem dziesiątym; był to błąd ponieważ mogliby Niemcy okrasić swoją wiktorię dużą liczbą tajnych szkiców, wykresów i wykazów, planów, pewną sumą pieniędzy, dziewięcioma krążkami złota oraz pistoletem Colt z amunicją, które to dobra były ukryte w skrytkach. Kilka dni później lokal został "wysprzątany" przez żołnierzy z referatu "998" AKowskiego kontrwywiadu.
Około południa cała Warszawa huczała już od plotek na temat aresztowania generała. W KG AK zapanowała gorączkowa atmosfera. Pojawiły się propozycje akcji zbrojnej, której celem byłoby odbicie dowódcy. Tymczasem Niemcy fetowali zwycięstwo: na Szucha panowała podniosła atmosfera i co chwilę pojawiali się kolejni oficerowie Wehrmachtu i SS aby cieszyć oczy zdobyczą. Trzeba przy tym podkreślić, że Rowecki był traktowany z należnymi honorami oraz mieszaniną szacunku i respektu. Natychmiast też wzmocniono ochronę. Rowecki był na Szucha kilkakrotnie przesłuchiwany, ale ze względu na swą rangę uniknął typowych metod Gestapo.
Aby nie stwarzać podziemiu okazji do zbrojnego odbicia dowódcy AK, w nocy 30.VI./1.VII. generał został drogą lotniczą przetransportowany do Berlina, gdzie osadzono go w centralnym więzieniu berlińskim przy Aleksander Platz. Gestapowcy bardzo gorliwie starali się popełniać niedyskrecje na temat wywiezienia "Grota" do Niemiec, aby uniknąć akcji AKowców.
ŚMIERĆ
W Berlinie sprawę gen. bryg. S. Roweckiego prowadził SS-Sturmbannfuhrer (major) Harro Thomsen - szef referatu IV B2b RSHA zajmującego się polskim podziemiem. Kilkakrotnie "Grot" był przesłuchiwany w centrali Gestapo pod sławnym adresem Prinz-Albrecht-Strasse 8. Tu również generał był traktowany z odpowiednim szacunkiem i przesłuchanie przebiegało raczej w atmosferze rozmowy. Po dwóch tygodniach badań, tj. 16.VII.1943 Stefan Rowecki stanął w murach obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen.
"Grot" był zaliczony do kategorii tzw. Ehrenhaftlig czyli VIPów. W związku z tym przetrzymywany był w odizolowanej części obozu przeznaczonej dla ważnych więźniów - w tzw. Zellenbau. W Zellenbau był trzymany w celi nr 71. Często odwiedzał go Harro Thomsen. Kilkakrotnie generał był też wywożony na przesłuchania do Berlina. Zamierzał nawet wykorzystać to jako możliwość ucieczki, ułożył nawet konkretny plan i zaczął go realizować.
Otóż pewien przychylny Polakom dyplomata z berlińskiego poselstwa Mandżukuo przekupił konwojentów. Kiedy samochód, którym wieziony będzie Rowecki, znajdzie się w Berlinie generał wyskoczy z niego (gdy ten zwolni na zakręcie), a strażnicy zareagują niewystarczająco dynamicznie. Zbieg ucieknie do chronionego immunitetem dyplomatycznym mieszkania posła Mandżukuo. Plan zaczął być realizowany gdy tymczasem okazało się, że... niespodziewanie zwiększono liczbę konwojentów do 12. Ucieczka nie mogła się udać. Rowecki zrezygnował.
W celi, w której przebywał generał znajdowało się łóżko, stołek i kibel (to najwłaściwsze określenie) oraz niewielkie, zakratowane okno. Dzień rozpoczynał się pobudką o 5:00, a kończył ogłoszeniem ciszy nocnej o 21:00. Generał przebywał w obozie w cywilnym ubraniu. Strażnicy Zellenbau nie wiedzieli - ze względów bezpieczeństwa - kto jest w nim więziony. Nieco lepiej poinformowany był dowódca bunkra - SS-Hauptscharfuhrer (starszy sierżant) Kurt Eccarius.
Stefan Rowecki kilkakrotnie pisał listy do rodziny. Były one dostarczane przez dwóch smutnych panów w cywilnych ubraniach (i z legitymacjami Gestapo w kieszeniach) do kuzynki generała Haliny Królikowskiej, mieszkającej w podwarszawskich Olszynach. Łącznie otrzymała ona sześć listów: pierwszy w połowie lipca 1943 r., kolejny 27.XII., a następne w marcu, kwietniu i maju 1944 r. Szósty i ostatni list dotarł 24.VI.1944 i nosił datę 27.V. Rodzina zwrotną drogą posyłała mu również listy oraz paczki żywnościowe i z drobiazgami codziennego użytku.
Stefan Rowecki, nie wiedząc o tym niestety, 1.I.1944 został mianowany generałem dywizji. Był to ostatni gest na jaki mógł się zdobyć rząd emigracyjny; fiaskiem bowiem zakończyły się próby nakłonienia Brytyjczyków do przeprowadzania wymiany więźniów za generała "Grota".
Jeśli nie liczyć przesłuchań, czas upływał Roweckiemu na korzystaniu z więziennego spacernika, rozmowach ze współwięźniami przez ścianę albo okno, a także na pisaniu. Generał bowiem zabrał się za spisywanie swoich wspomnień z okresu pierwszej wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej. Napisał również dwa testamenty: adresatem pierwszego była rodzina, drugiego - żołnierze Armii Krajowej.
Warto też dodać, że w obozie znacząco pogorszył się stan zdrowia Stefana Roweckiego. Jeden ze współwięźniów - lekarz, po powierzchownym zbadaniu "Grota" stwierdził u niego kamienie żółciowe. Niemcy nie spieszyli się z wydawaniem Roweckiemu środków przeciwbólowych. Choć ból doskwierał generałowi, to ten nie tracił dobrego humoru - jak wspominają współwięźniowie.
Rozmowy i przesłuchania prowadzone przez SS-Sturmbannfuhrera Harro Thomsena miały jeden strategiczny cel: doprowadzić do tego, aby Rowecki uznał wroga w Armii Czerwonej (która metodycznie zbliżała się do przedwojennych granic RP) i wydał rozkaz Armii Krajowej, by ta stanęła u boku Wehrmachtu do walki z sowietami. Nie trzeba chyba opisywać stosunku generała do takich propozycji. Mimo to Thomsen nie tracą nadziei, kontynuował swoją pracę.
Okoliczności śmierci i miejsce pochówku generała do dziś otulone są szczelną zasłoną tajemnicy i niewykluczone, że nigdy ich nie poznamy - wszelka dokumentacja Gestapo związana ze sprawą generała "Grota" spłonęła (jak utrzymuje Thomsen) w czasie oblężenia Berlina w kwietniu 1945 r. Najbardziej prawdopodobna wersja zdarzeń mówi, że kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie, próbowano Roweckiego z jeszcze większą intensywnością namówić do współpracy, a konkretnie do wydania rozkazu o zaprzestaniu walk. Wobec niezmiennie jednoznacznej postawy generała, a tym samym absolutnej nieprzydatności, Reichsfuhrer SS Heinrich Himmler polecił telefonicznie zgładzić gen. dyw. Stefana Roweckiego. Wszystkie dostępne poszlaki wskazują na to, że generał zamordowany w pierwszym tygodniu Powstania, tj. między 2 i 7 sierpnia 1944 r.
Z kronikarskiego obowiązku należy dodać, że Aleksander Grochowski - znajomy Roweckiego z czasów jego służby w 55. pułku - utrzymywał, że widział go żywego w obozie jeszcze w lutym 1945 r.
Tak oto - Wielkim Znakiem Zapytania - kończą się 49-letnie dzieje jednego z najwybitniejszych synów Rzeczypospolitej.
Do góry
ODZNACZENIA
Generał Rowecki w czasie swojej długiej służby został wielokrotnie odznaczony. Mało tego - wybitne dokonania "Grota" zostały docenione także po śmierci: sporo odrerów przyznano Roweckiemu pośmiertnie. Gdyby dziś Stefan Rowecki mógł stanąć w galowym mundurze przy wszystkich odznaczeniach byłby to zaiste imponujący widok. W istniejących biografiach wymienia się najczęściej tylko Krzyże Walecznych (których Rowecki zdobył aż 8, stając się tym samym swoistym rekordzistą w historii Wojska polskiego) i Virtuti Militari. Tutaj można zapoznać się z pełnym spisem odznaczeń przyznanych Roweckiemu na przestrzeni minionych lat.
Alex Lech Bajan
Polish American from Washington DC
CEO
Email: polonia@raqport.com
RAQport Inc.
2004 North Monroe Street
Arlington Virginia 22207
Washington DC Area
USA
TEL: 703-528-0114
TEL2: 703-652-0993
In 2001, Uniontown, KS students first met Irena Sendler, a Polish social worker who saved 2500 Jewish children from the Nazis during the holocaust. Few in the world knew about Sendler's work until the Kansas students wrote the play "Life in a Jar". Sendler died on May 12, 2008 at the age of 98.
Irena Sendler (aka Irena Sendlerowa) was a member of Zegota, the clandestine Polish Rescue Organization, who, at great risk, rescued 2,500 Jewish children from the Warsaw Ghetto and placed them with Christian families.
She buried jars containing their real and assumed names in the garden, so that they could be one day learn the names of their biological families after the war.
Several Uniontown, Kansas [USA] students researched the story of Irena Sendler and decided that they would like to find Sendler's grave. To their surprise the students discovered that Sendler was still alive and that was living in a nursing home in Warsaw, confined to a wheelchair. The brutal torture by the Gestapo had taken its toll, but never once did she reveal the names.
And so they started corresponding, with a Polish ornithologist at the university in Kansas City as their translator. The students decided to write a play about Sendlerowa.
The play "Life in a Jar" debuted last February during their history class, followed by performances in rural churches, schools and nursing homes in Kansas and Missouri. Many in the audience were touched by the story, including a Jewish history teacher. He invited the student actors out to a restaurant, and asked them if they had a wish.
Yes -- they wanted to meet Sendlerowa in person. Several days later, he sent a check to the Uniontown school for six and a half thousand dollars he had collected from his Jewish friends, with only two conditions: that they give Sendlerowa a big hug from him, and after they return, to tell him everything that happened in Warsaw.
At a synagogue in the suburbs of Kansas City, on April 25 of this year, the Jewish teacher addressed a gathering of 250 people.
"How many people did Oscar Schindler save? A thousand. Irena Sendlerowa rescued two and a half thousand. Did you see a film about her?" he asked the audience, introducing the play. "Life in a jar" is only ten minutes long, as required for the student history olympics.
There are four roles. Sendlerowa tries to convince a reluctant Jewish mother in the ghetto to trust her with her child. Afterwards, she writes the child's name on a card and places it in a jar, burying it in the garden. The play won the history olympics in Kansas, but did not qualify for the national finals in Washington, DC. However, the four students presented their play in New York, it was filmed for a local channel, and C-Span and NPR showed interest. Their own lives and perspectives were changed by the play.
A real hero - Witold Pilecki - A Volunteer for Auschwitz
Ochotnik do Auschwitz/Volunteer for Auschwitz - W. Pilecki
Witold Pilecki was born in Poland in 1901. When the German Army invaded the country in September, 1939, Pilecki joined the Tajna Armia Polska, the Secret Polish Army.
When Pilecki discovered the existence of Auschwitz, he suggested a plan to his senior officers. Pilecki argued he should get himself arrested and sent to the concentration camp. He would then send out reports of what was happening in the camp. Pilecki would also explore the possibility of organizing a mass break-out.
Pilecki's colonel eventually agreed and after securing a false identity as Tomasz Serafinski, he arranged to be arrested in September, 1940. As expected he was sent to Auschwitz where he became prisoner 4,859. His work consisted of building more huts to hold the increased numbers of prisoners.
Pilecki soon discovered the brutality of the Schutz Staffeinel (SS) guards. When one man managed to escape on 28th October 1940, all the prisoners were forced to stand at attention on the parade-ground from noon till nine in the evening. Anyone who moved was shot and over 200 prisoners died of exposure. Pilecki was able to send reports back to the Tajna Armia Polska explaining how the Germans were treating their prisoners. This information was then sent to the foreign office in London.
In 1942 Pilecki discovered that new windowless concrete huts were being built with nozzles in their ceilings. Soon afterwards he heard that that prisoners were being herded into these huts and that the nozzles were being used to feed cyanide gas into the building. Afterwards the bodies were taken to the building next door where they were cremated.
Pilecki got this information to the Tajna Armia Polska who passed it onto the British foreign office. This information was then passed on to the governments of other Allied countries. However, most people who saw the reports refused to believe them and dismissed the stories as attempts by the Poles to manipulate the military strategy of the Allies.
In the autumn of 1942, Jozef Cyrankiewicz, a member of the Polish Communist Party, was sent to Auschwitz. Pilecki and Cyrankiewicz worked closely together in organizing a mass breakout. By the end of 1942 they had a group of 500 ready to try and overthrow their guards.
Four of the inmates escaped on their own on 29th December, 1942. One of these men, a dentist called Kuczbara, was caught and interrogated by the Gestapo. Kuczbara was one of the leaders of Pilecki's group and so when he heard the news he realized that it would be only a matter of time before the SS realized that he had been organizing these escape attempts.
Pilecki had already arranged his escape route and after feigning typhus, he escaped from the hospital on 24th April, 1943. After hiding in the local forest, Pilecki reached his unit of the Tajna Armia Polska on 2nd May. He returned to normal duties and fought during the Warsaw Uprising in the summer of 1944. Although captured by the German Army he was eventually released by Allied troops in April, 1945.
After the Second World War Pilecki went to live in Poland.The Polish Secret Police had him executed in 1948. It is believed that this was a result of his anti-communist activities
General Stefan Grot-Rowecki
RODZINA I NAJBLIŻSI
Rodzice:
Stefan Augustyn Leon Rowecki (urzędnik Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego)
Zofia Michalina z Chrzanowskich
Rodzeństwo:
brat Stanisław /1901-1993/ ()adwokat, doradca prawny Komendy Głównej ZWZ-AK, działacz ZBoWiDu po wojnie)
Rodzice chrzestni:
Piotr Chrzanowski (sztabskapitan carskiej gwardii w Petersburgu)
Kazimiera Chrzanowska
Żony:
1. Sabina Halina z domu Paszkowska (od 1920 r.)
2. Eugenia z domu Borzychowska (primo voto Fedorowicz) (od 1932; od 1940 w separacji)
Potomstwo:
córka Irena, po mężu Mielczarska /1921-2002/
Do góry
DZIECIŃSTWO I LATA MŁODOŚCI
Stefan to imię męskie pochodzenia greckiego (Stefanos). Wywodzi się od słowa oznaczającego "znak zwycięstwa".
Stefan Rowecki przyszedł na świat 25.XII.1885; w dzieciństwie mieszkał z rodzicami i bratem przy ul. Kaliskiej (dziś Słowackiego, nad księgarnią) w Piotrkowie Trybunalskim. Na chrzcie, jako drugie otrzymał imię Paweł. Tradycje niepodległościowe w rodzinie Stefana Roweckiego, zwłaszcza po kądzieli, były chlubne i zawsze żywe. Pradziadek jego - Paweł Chrzanowski - walczył u boku Napoleona w Legii Nadwiślańskiej, a dziadek - Damian Chrzanowski - w powstaniu styczniowym za co był skazany na więzienie i konfiskatę majątku.
Matka pielęgnowała pamięć o bohaterskich przodkach i Stefan niejednokrotnie mógł słuchać o ich walce o niepodległość Polski. Czystej wody patriotyzmem mógł więc przesiąkać od najmłodszych lat. Nie powinno więc dziwić, że do najbardziej ulubionych jego zabaw należały wojny z udziałem drewnianych żołnierzyków oraz brawurowe szarże na koniku na biegunach. Nieco starszy już Stefan uzbrajał swoich kolegów w kije, ćwiczył z nimi musztrę i dowodził w wiekopomnych bitwach przeciwko okolicznym krzakom i drzewom.
Wkrótce, w 1906 r. kres beztroskim zabawom przyniosła szkoła. Stefan Rowecki uczęszczał w Piotrkowie do prywatnego gimnazjum założonego przez inż. Narcyza Jacobsona. Specjalnie sumiennym uczniem nie był; raz nawet udało mu się zostać na drugi rok w tej samej klasie. Jak wspomina nauczyciel Roweckiego, był on zbyt energicznym i spragnionym czynu dzieckiem, aby szkoła ze swą naczelną cechą jaką jest siedzenie mogła mieć nań jakiś wpływ (w związku z tym petardy, pinezki podkładane komuś na krzesło czy tablica posmarowana smalcem były codzienną prozą stefanowego życia szkolnego). Przyszły wódz AK dobrze sobie radził z przedmiotami ścisłymi, wykazywał za to spory antytalent do języków obcych.
Oprócz tego w czasie wolnym często spotykał się ze swoimi kolegami i w ramach samokształcenia zajmowali się historią, geografią i literaturą Polski (trzeba pamiętać, że był to jeszcze czas zaborów). Uwielbiali czytać, zwłaszcza książki o Indianach, dziewiętnastowiecznych powstańcach, konfederatach barskich itp.; oprócz tego lubił Rowecki wieszczów: wielokrotnie więc powracał do trzeciej części "Dziadów", "Reduty Ordona", "Kordiana" czy "Ksiąg Narodu i Pielgrzymstwa Polskiego". Poza tym odbywał z kolegami niekończące się dyskusje na niezmiernie ważne tematy znaczków pocztowych oraz minionych potańcówek - jedne i drugie były w owym czasie istotną częścią ich życia.
Czasy gimnazjalne to dla Stefana Roweckiego również okres pierwszych kroków narodowo-wyzwoleńczych. Na przełomie roku 1907/08 wykonał on śmiały zamach na patrol kozaków rzucając... petardę pod nogi koni. Winowajca został ledwo co wybroniony, ale cała awantura i tak zakończyła się sporą grzywną, którą stroskani rodzice musieli zapłacić. Stefan darzył niesłabnącą pogardą Polaków uczęszczających do rosyjskiego gimnazjum i sprzyjają zaborcy; pomyłkę jaką tym samym popełniają próbował Rowecki wyperswadować im za pomocą solidnych kopniaków, celnie wymierzonych ciosów pięścią, sztachet od płotów, kamieni żenionych z szybami domów "łamistrajków" i podobnie subtelnych metod. Często były to jego indywidualne występy, ale jeszcze częściej walczył ramię w ramię z kolegami z "Petu" (młodzieżowej organizacji niepodległościowej), a potem z "Zarzewia" (organizacji również o charakterze niepodległościowym, ale znacznie bardziej militarnym niż "Pet"). Jako starszy chłopiec - na przełomie 1911/12 r. - wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckim, gdzie przyjął pierwszy z wielu w swoim życiu pseudonim: "Radecki".
Możliwość wyładowania swojej energii oraz ciągot wojskowo-patriotycznych odnalazł Stefan Rowecki w skautingu, który w tym okresie zaczął powoli docierać na polskie ziemie. Na pierwszych kartach historii harcerstwa tuż za nazwiskiem twórcy polskiej wersji skautingu - Andrzeja Małkowskiego (nb. też członka "Zarzewia")- pojawia się w 1911 r. nazwisko Roweckiego, który wiosną tego roku założył zastęp skautowy w rodzinnym Piotrkowie Trybunalskim pierwszy w tym mieście i jeden z pierwszych na ziemiach polskich. Zastęp został zresztą wkrótce zwizytowany przez Andrzeja Małkowskiego i uzyskał pozytywną opinię.
Chłopcy z zastępu kształtowali swoje charaktery, dbali o tężyznę fizyczną, ćwiczyli się w technikach terenoznawstwa, pierwszej pomocy i innych oraz podejmowali rozmaite działania na rzecz mieszkańców miasta. Skauci piotrkowscy pod wodzą Roweckiego zorganizowali też dość spektakularną akcję w 1913 r. Rok ten był świętowany jako 300 rocznica panowania dynastii Romanowych; z tej okazji i w Piotrkowie przygotowano stosowne dekoracje, które miały uświetnić obchody. Przygotowane girlandy, chorągiewki, lampiony itp. złożono przy jednym z rosyjskich urzędów w oczekiwaniu na montaż następnego dnia. Rocznicowe obchody piotrkowskie miały jednak skromniejszy wymiar niż planowano, ponieważ w nocy ktoś oblał ozdoby naftą i podpalił, a na urzędzie gubernialnym czyjaś twórcza ręka napisała "Precz z Romanowymi"... Sprawców zamieszania nigdy nie wykryto. A skauci z zastępu Stefana Roweckiego mieli powód do dumy z udanej akcji dywersyjnej.
Coraz gorsze wyniki w nauce oraz pogłębiająca się krucjata przeciwko łamistrajkom nie mogły Roweckiemu wróżyć dobrze na przyszłość. Tak też się stało: po kolejnej bójce z uczniami rosyjskiego gimnazjum Stefan został zmuszony do opuszczenia szkoły w 1912 r. Ferie zimowe 1912/13 r. (3-25.I.) spędził w galicyjskiej Rabce na odbywającym się tam kursie instruktorskim, z którego powrócił jako podoficer Polskich Drużyn Strzeleckich. 8.II. stanął na czele zorganizowanego przez siebie zastępu szkolnego. Jako instruktor PDS specjalizował się w fortyfikacjach, umocnieniach polowych oraz materiałach wybuchowych.
Jesienią roku 1913 przeprowadził się Stefan Rowecki do Warszawy, gdzie zamieszkał u swojego wuja Damiana Chrzanowskiego przy ul. Smolnej. Przeprowadzka wynikła z podjęcia nauki w Szkole Mechaniczno - Technicznej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda, na Wydziale Elektrycznym. Jako ciekawostkę można wspomnieć, że młody Rowecki uczył się rysunku technicznego od Eligiusza Niewiadomskiego - człowieka, który w 1922 r. zdobył wątpliwą sławę jako morderca prezydenta G. Narutowicza.
"Radecki" nie zaprzestał jednak w stolicy swojej działalności skautowej i drużyniackiej: nadal uczestniczył w zbiórkach i kursach (służbowo wchodził teraz w skład Warszawskiej Kompanii Polskich Drużyn Strzeleckich), a w połowie 1914 r. wizytował drużynę w Kielcach (wygłosił tam m.in. gawędę pt. "Dowódca i dowodzony przez niego oddział w wojsku polskim"). Zbyt zaangażowany w przygotowania do walki o niepodległość Polski, a zupełnie nie zaangażowany w przygotowania do dorosłego życia, osiemnastoletni Rowecki rozpoczął wakacje 1914 roku z przykrą świadomością, że będzie musiał zostać na drugi rok w tej samej klasie. Kiedy rodzice dowiedzieli się o tym zabronili mu dalszej działalności w powyższych organizacjach i nie pozwolili jechać na zbliżający się kurs instruktorski PDS.
Działając wbrew woli ojca i matki, Stefan pożyczył pieniądze i przekradając się przez granicę koło miejscowości Szyce k/Ojcowa wyruszył na kurs, który miał odbyć się w Nowym Sączu (komendantem kursu był Michał Żymierski, późniejszy marszałek PRL). Młody, zbuntowany skaut-drużyniak miał wrócić w rodzinne strony już w wolnej ojczyźnie jako oficer Wojska Polskiego.
Do góry
I. WOJNA ŚWIATOWA
Kłopoty Stefana Roweckiego z repetowaniem szkoły okazały się drobiazgiem wobec faktu, że w trakcie trwania kursu wybuchła wojna, którą historia miała potem nazwać Wielką lub pierwszą światową. Tym samym spełniły się modlitwy Polaków o wojnę między zaborcami oraz broń i orły narodowe. Na rozkaz Komendanta Piłsudskiego kursanci, jak i tysiące młodych podobnych sobie ludzi, podążyli by wstąpić do Legionów. Nowosądeccy kursanci zameldowali się do służby w krakowskich Oleandrach 2.VIII.1914. Co prawda Rowecki nie zakwalifikował się do słynnej Kompanii Kadrowej, ale na front ruszył tuż za nią, dzień później bo 7.VIII.1914.
Stefan Rowecki rozpoczął swoją 30-letnią karierę wojskową jako dowódca pierwszej sekcji pierwszego plutonu pierwszej kompanii V. batalionu. Potem został dowódcą tego plutonu przekształconego w pluton zwiadu. Pierwszy raz w boju znalazł się w potyczce pod Ostrowcami 19/20.IX.1914. Kolejne boje były pod Anielinem i Laskami (21-26.X.1914), pod Krzywopłotami (16-19.XI.1914), Marcinkowicami, Łowczówkiem (22-27.XII.1914).W uznaniu zasług, w grudniu 1914 otrzymał Rowecki nominację na stopień podporucznika.
Również od grudnia 1914 r. dowodził pierwszym plutonem pierwszej kompanii 5 pułku piechoty I. Brygady Legionów. W 1915 r. został adiutantem dowódcy I. bataliony 5 pułku piechoty Legionów. W legionowych bojach Rowecki stawał odważnie i walecznie, czego efektem były m.in. trzy rany odniesione w boju - za postawę w czasie walk i odniesione rany został po wojnie odznaczony Krzyżem Walecznych (był uprawniony do noszenia nad KW wstęgi w kolorach Virtuti Militari z trzema białymi gwiazdami - symbolami trzech ran). Pierwszą z nich odniósł w bitwie pod Konarami k/Opatowa (16-25.V.1915). Postrzał wyłączył go z walki na dwa miesiące. Rowecki nie mogąc znieść szpitalnej bezczynności powrócił do pułku. Decyzja okazała się jednak przedwczesna: na jesieni niezaleczona rana dawała mu się tak bardzo we znaki, że odtransportowano go ponownie do szpitala (w Krakowie).
Po powrocie walczył też pod Koszyszczami (29.IX.-21.X.1915). Brał też udział w najkrwawszej bitwie Legionów pod Kostiuchnówką 4-6.VII.1916 - został wtedy ranny po raz drugi (w starciu z rosyjskim patrolem w nocy 6/7.VII). W czasie jego trzeciego pobytu w szpitalu po ranie odniesionej w 1917 r., nastąpił w Legionach tzw. kryzys przysięgowy. Oficerowie zostali internowani w Beniaminowie k/Zegrza. Po opuszczeniu murów szpitala (11.VII.1917.) Rowecki solidarnie dołączył do kolegów, pomimo tego, że uważał podjęte przez nich kroki za niewłaściwe. Zdaniem por. Roweckiego należało nadal brać aktywny udział w budowie wojska polskiego.
Dlatego przy najbliższej okazji, tj. 3.I.1918. wstąpił do zorganizowanej przez Niemców Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht), gdzie został instruktorem w Szkole Podchorążych w Ostrowii Mazowieckiej (komendantem jej był Marian Kukiel - późniejszy wybitny historyk wojskowości). W czasie swojej działalności instruktorskiej został mianowany porucznikiem; było to 1.VIII.1918. W Ostrowii Rowecki najpierw zajmował się wydawaniem skryptów (trzy były jego autorstwa) i materiałów dydaktycznych, a potem - 22.VIII.1918. - objął dowodzenie kompanią szkolną oraz prowadził wykłady z zakresu fortyfikacji. Oprócz tego sporo publikował na łamach "Wiadomości Polskich", "Wiarusa" i "Żołnierza Polskiego".
Do góry
WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA
Pod koniec 1918 r. stojąc na czele kilkuosobowego oddziału wziął w rejonie Sadowa do niewoli niemiecką kompanię (uhonorowany za to został Krzyżem Walecznych po raz drugi). Przebieg akcji był dość niezwykły: otóż Rowecki jeździł w nocy po lesie i wykrzykiwał głośno komendy do nieistniejących batalionów; kiedy w Niemcy poddali się w obliczu przytłaczającej przewagi liczebnej wroga, okazało się że skapitulowali przed kilkoma żołnierzami pod przebiegłym dowództwem por. Stefana Roweckiego.
Od końca roku 1918 do wiosny 1919 r. pełnił funkcję wykładowcy na kursie fortyfikacyjno-saperskim w Modlinie. Między IV.1919. a VI.1919. walczył na froncie wschodnim w 34. pułku piechoty. Od 16.VI.1919. do 9.XII.1919. studiował w Szkole Wojennej Sztabu Generalnego na I kursie, kończąc go z 8. lokatą (398,3 pkt. przy średniej kursu 360 pkt.) i awansując do stopnia kapitana Sztabu Generalnego. W czasie kursu odbył staż w Centralnej Szkole Podoficerskiej Kawalerii w Przemyślu. Po zakończeniu szkolenia i odebraniu dyplomu otrzymał nominację na szefa sekcji wyszkolenia i doświadczenia wojennego w Oddziale I. (organizacyjnym) Naczelnego Dowództwa.
Od 11.V.1920. przebywał w 1. Dywizji Piechoty Legionów. Tu m.in. miał za zadanie uporządkować rozbitą brygadę rezerwową oraz (od 25.VII.) dowodzić załogą Kowla. W tym okresie wsławił się także śmiałym i zręcznym wyjściem z rosyjskiego okrążenia w rejonie Łucka (potem został za to uhonorowany Krzyżem Walecznym po raz trzeci). VI.1920-IX.1920. to okres, kiedy Rowecki był szefem Oddziału II. (wywiadowczego) Dowództwa Frontu Południowo-Wschodniego, a potem Grupy Uderzeniowej gen. Edwarda Rydza-Śmigłego (na której to funkcji przebywał m.in. w czasie bitwy warszawskiej). W tym czasie otrzymał nominację na stopień majora, ze starszeństwem od dn. 1.IV.1920.
Od IX.1920. do XI.1920. pełnił funkcję szefa Oddziału III. (operacyjny) Dowództwa 4. Armii, a od XI.1920.-II.1921. szefa Oddziału II (wywiad). W tym też okresie spotkał się po raz pierwszy z pchor. Eugeniuszem Świerczewskim, który miał stać się w przyszłości współsprawcą zguby generała Grota-Roweckiego. Na razie jednak dowodził pociągiem propagandowym, a ze swoich obowiązków wywiązywał się tak sumiennie, że kpt. Rowecki napisał nawet wniosek o awansowanie pchor. E. Świerczewskiego do stopnia porucznika.
Pomiędzy kolejnymi bojami na froncie wschodnim, w roku 1920 kpt. Stefan Rowecki ożenił się z Haliną Sabiną z Paszkowskich, poznaną dwa lata wcześniej. Owocem ich małżeństwa była córka Irena - jedyne dziecko Stefana Roweckiego, która urodziła się w 1921 r.
Do góry
MIĘDZYWOJNIE
Kolejną funkcją jaką objął Rowecki było stanowisko szefa sekcji planów oraz zastępcy szefa Oddziału III. (operacyjnego) Naczelnego Dowództwa, które piastował od II.1921. do XI.1921.Następnie uczestniczył w kursie doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w dniach 1.XI.1921.-1.X.1922. Po ukończeniu szkolenia - z 10. lokatą - kontynuował swoją działalność w Oddziale III-a Biura Ścisłej Rady Wojennej jako szef sekcji planów i sekcji ogólnej. Działał tutaj do 1930 r. Wszedł także w skład komisji, której zadaniem było ustalenie polskiej doktryny wojennej (eufemistycznie zwanej "doktryną operacyjną").
W roku 1922 jego waleczna postawa z okresu walki w 5. pułku piechoty Legionów doczekała się uhonorowania Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari (V. klasy); w tym samym roku (a konkretnie 10.I.) został odznaczony Krzyżem Walecznym czterokrotnie. Na przełomie 1922 i 1923 r. odbywał kilkumiesięczny staż w jednostce liniowej, którą był 41. pułk piechoty w Suwałkach.
Angażował się także w działalność naukowo-badawczą: od 1923 do IX.1926. kierował Wydziałem Naukowo-Wydawniczym Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego. Pełnił równocześnie funkcję zastępcy szefa Instytutu płk. prof. Wacława Tokarza. To z inicjatywy Roweckiego i pod jego kierownictwem jako redaktora naczelnego, w 1924 r. zaczął ukazywać się "Przegląd Wojskowy" popularyzujący m.in. myśl wojskową armii obcych. Rowecki zasiadał również w komitetach redakcyjnych "Bellony", "Sapera i Inżyniera Wojskowego" a także "Przeglądu Kawaleryjskiego". Angażował się także w działalność Towarzystwa Wiedzy Obronnej, gdzie często występował z wykładami. Z zainteresowaniem śledził obcą myśl wojskową, często tłumaczył prace rosyjskie, niemiecki czy francuskie.
O zamachu majowym ppłk Rowecki nie wiedział wcześniej, a w czasie wydarzeń zachował neutralność. Jednak jakiś czas później, na przyjęciu wydanym w czerwcu 1926 na cześć prezydenta Mościckiego, wyznał Marszałkowi Piłsudskiemu, że gdyby w maju 1926 r. dowodził jednostką liniową to podążyłby z odsieczą prezydentowi. O osobowości Roweckiego niech świadczy fakt, że wyznanie to w żaden negatywny sposób nie zaważyło na jego późniejszej karierze wojskowej. Wręcz przeciwnie: 1.IX.1926. nominowany został na pierwszego oficera sztabu Inspektoratu Armii gen. dyw. Józefa Rybaka. Również w 1926 r. został mianowany podpułkownikiem dyplomowanym ze starszeństwem od 15.III.1924.
Także od pamiętnego roku 1926 rodzina Roweckich mogła zamieszkać w swoim własnym mieszkaniu w Warszawie, przy ul. Śmiałej 16. Stefan sprowadził również z Piotrkowa swoich rodziców, którzy zamieszkali z synem, synową i wnuczką. Ojciec Stefana był już ciężko chory i wymagał stałej opieki.
Warto przy okazji powiedzieć słów kilka o życiu pozasłużbowym ppłk. S. Roweckiego. Z radością poświęcał czas rodzinie - zwłaszcza córce Irenie. Lubił aktywnie odpoczywać: myślistwo (nie zrealizowanym marzeniem Roweckiego była wyprawa na afrykańskie safari lub w tajgi północnej Kanady), jazda na nartach (oczywiście w Zakopanem), pływanie, jeździectwo (czym w czasie służby w Lesznie zaskarbił sobie bezgraniczne uznanie sąsiedniego 17. pułku ułanów) były ulubionymi dyscyplinami sportu Roweckiego. Nie stronił też od lektury: uwielbiał książki historyczne i wojskowe. Bardzo lubił twórczość Wojciecha Kossaka i miał w domu kilka jego obrazów. Chętnie też poświęcał się dwóm mało bojowym pasjom: zbieraniu znaczków (kolekcjonowanym pieczołowicie jeszcze w dzieciństwie) oraz gromadzeniu motyli. Był stałym bywalcem popularnego warszawskiego lokalu "Adria". Bywał tam również w czasie swych rzadkich wizyt w Warszawie w czasie późniejszej służby w Lesznie, Czortkowie, czy w Kielcach.
14.I.1930. został Rowecki dowódcą 55. pułku piechoty w Lesznie Wielkopolskim, co poczytywał sobie za duże wyróżnienie. W tym samym roku odbył wraz z rodziną wycieczkę do Paryża. W czasie służby w Lesznie został mianowany pułkownikiem dyplomowanym - stało się to 1.I.1932. W roku 1932 Rowecki ożenił się - po raz drugi w swoim życiu. Tym razem jego wybranką stała się Eugenia z Fedorowiczów (primo voto Borzychowska). Podwładni z okresu służby w 55. pułku zgodnie twierdzą, że był bardzo wymagający ale sprawiedliwy, a każde działanie pod jego dowództwem miało swój konkretny, przemyślany cel. Płk Rowecki nie znosił przysłowiowego malowania trawy na zielono. Dbał też o kadrę oficerską i podoficerską interesując się życiem swoich podwładnych. Nierzadko przymykał oko na wygłupy młodych podoficerów lub kursantów z pułkowej szkoły podchorążych.
Rowecki darzył dużym szacunkiem tradycje bojowe pułku i dlatego pod jego kierunkiem zorganizowana została sala pamięci 55. pułku piechoty, a każdy z nowoprzybyłych był zaznajamiany z chlubną historią pułku. W jednostce z inicjatywy pułkownika zorganizowano także zasobną bibliotekę. Stefan Rowecki roztaczał też troskliwą opiekę nad chłopcami z militarnych kursów Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego. Po podniesieniu poziomu wyszkolenia 55. pułku na szczebel najlepszej jednostki 14 Dywizji Piechoty zakończył służbę 25.XI.1935.
Dwa miesiące później, na początku 1936 r., przejął dowództwo Brygady Korpusu Ochrony Pogranicza "Podole" z siedzibą w Czortkowie; efektem działań Roweckiego było podniesieni Brygady do poziomu elity KOPu. Podobnie jak w Lesznie dbał o warunki bytowe oficerów i żołnierzy (np. polecił zatrudnić cywilnych kucharzy, zorganizował kursy kulinarne dla żołnierz przebywających na strażnicach, zadbał o to by na strażnicach cały czas była gorąca kawa oraz by KOPistom powracającym z patroli miał kto suszyć mundury etc.), metody dowodzenia w jednostce, poziom wyszkolenia, rozwój zawodowy dowódców.
W czasie, gdy dowodził Brygadą, 28.IX.1936 wraz z grupą innych oficerów został płk Rowecki odznaczony Krzyżem Oficerskim francuskiej Legii Honorowej. Służąc na Kresach często bywał we Lwowie; tam poznał gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, z którym los miał go jeszcze zetknąć, ale w zgoła odmiennych okolicznościach. W tym samym 1936 roku zmarła matka Stefana Roweckiego - spoczęła na warszawskich Powązkach. Rok ten również zakończył się mało pomyślnie dla pułkownika - w czasie polowania postrzelił on przypadkowo chłopca z nagonki. Choć zrobiło się spore zamieszane wokół całej sprawy, wkrótce problem został załatwiony pomiędzy zainteresowany, a płk dypl. Rowecki musiał ostatecznie zapłacić tylko odszkodowanie postrzelonemu. Ostatecznie jednak, po 2 latach, z poczuciem dobrze spełnionego obowiązku funkcję dowódcy brygady przekazał Stefan Rowecki w dniu 15.III.1938.
Państwo Roweccy wkrótce zamieszkali w kamienicy niedaleko dworca w Kielcach. Kolejna przeprowadzka miała miejsce dlatego, że 21.IV.1938. ojciec rodziny objął funkcję dowódcy piechoty dywizyjnej, a co za tym idzie stanowisku zastępcy dowódcy 2. Dywizji Piechoty Legionów w Kielcach. W IV.1939. wziął udział w kursie dowódców artylerii w Toruniu. Po zakończeniu kursu powierzono Roweckiemu misję formowania Warszawskiej Brygady Pancerno - Motorowej; było to 10.VI.1939.
Nominacja ta była pewną niespodzianką dla Roweckiego: przewidywał on bowiem, że naturalnym tokiem awansu obejmie dowództwo którejś z dywizji piechoty. Stało się jednak inaczej, a powodów takiej decyzji Naczelnego dowództwa można się tylko domyślać; można jednak przypuszczać, że wybitne i wszechstronne uzdolnienia (zwłaszcza dowódcze i organizacyjne) Roweckiego nie pozostały bez wpływu na nią. Wszak dopiero wtedy rodziła się polska broń pancerna i jej akuszerami mogli być tylko wybitni i utalentowani oficerowie pokroju płk dypl. S. Maczka lub płk dypl. S. Roweckiego.
Prace organizacyjne przebiegały w WBPanc-Mot powoli i opornie, acz metodycznie. Co prawda braków w wyszkoleniu i zgraniu pododdziałów, oddziałów i całości brygady nie można było nadrobić w żaden sposób, ale dzięki olbrzymiemu zaangażowaniu dowódcy brygady i jego sztabu, pod koniec sierpnia coraz bardziej krzepła w swojej pancerno-motorowej masie Warszawska Brygada.
Do góry
KAMPANIA WRZEŚNIOWA
Kiedy 1.IX.1939 na Polskę spadły pierwsze bomby oddziały brygady kończyły koncentrację w rejonie Solca. Tu pozostawała ona w dyspozycji Naczelnego Dowództwa kończąc kompletowanie etatów sprzętowych i personalnych. Wobec sukcesów Wehrmachtu w rejonie Częstochowy ND poleciło 3.IX. płk dypl. S. Roweckiemu wraz z brygadą dozorować przeprawy na Wiśle na odcinku Sandomierz - Góra Kalwaria.
3/4.IX. Warszawska Brygada Pancerno - Motorowa rozpoczęła nocny marsz w wyznaczony rejon. Przedsiębiorczy pułkownik odwiedził Dęblin, gdzie pomimo zniszczenia infrastruktury lotniska udało mu się odnaleźć jeden sprawny samolot oraz pilota gotowego do służby. Przez kolejne dni pilot ten wykonał kilka lotów rozpoznawczych przed frontem brygady pozwalając dowódcy na precyzyjną orientację w pasie działania.
Na początku swojego dozorowania brygada stoczyła zwycięską potyczkę z elementami niemieckiej 29. Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej.
12.IX. Wisłę w rejonie Księżomierza próbowała forsować niemiecka 4. Dywizja Piechoty. WBPanc-Mot wyprowadziła śmiałe przeciwuderzenie zakończone sukcesem i odrzuceniem Niemców z powrotem za rzekę. Wkrótce jednak gen. T. Piskor polecił brygadzie wycofać się w kierunku Kraśnika, a następnie na Frampol.
14.IX. brygada w ciężkich bojach broniła przepraw przez Wisłę pod Annopolem.
Wkrótce pierścień okrążenia zaczął się coraz bardziej zaciskać na polskich siłach gen. Piskora zgrupowanych w rejonie Tomaszowa. W tej sytuacji generał opracował plan, w myśl którego WBPanc-Mot brawurowym atakiem na Tomaszów i pobiciem elementów niemieckiej 4. dywizji Pancernej miała otworzyć pozostałym jednostkom polskim (21. DPGór, 22. DPGór, 23. DP, 55. DP., Krakowska BK) drogę na Lwów.
Pierwsze natarcie na Tomaszów Lubelski wyszło 18.IX. między godz. 5:00 i 7:30 w rejonie Tarnawatki; brygada posuwała się po dwóch osiach. Jednak w obliczu umocnionego i przygotowanego do obrony niemieckiego XXII. Korpusu Pancernego śmiały atak WBPanc-Mot załamał się. Drugi atak wykonano w nocy 18/19.IX. - był to pierwszy w historii broni pancernej ataki czołgów nocą. Choć początkowo obiecujące i to natarcie zakończyło się niepowodzeniem. Trzeci atak na Tomaszów odbył się już bez udziału przetrzebionej brygady. I on nie przyniósł sukcesu.
W obliczu beznadziejności sytuacji gen. T. Piskor na zwołanej dla oficerów odprawie ogłosił, że zamierza poddać dowodzone przez siebie zgrupowanie. Płk Rowecki nie miał najmniejszego zamiaru iść do niewoli: wiedział, że choć kampania wrześniowa jest przegrana to do zakończenia wojny jeszcze daleko. Miał zamiar przedostać się na Zachód i tam walczyć z Niemcami. W tej sytuacji polecił żołnierzom swojej brygady zniszczyć sprzęt i pojedynczo lub małymi grupami przedzierać się z okrążenia. Tak przestała istnieć Warszawska Brygada Pancerno - Motorowa, która choć była najmłodszą wielką jednostką Wojska Polskiego i nie mogła być nawet porównana ze swoją starszą, siostrzaną brygadą o numerze "10" i nigdy nie ukończyła formowania, to jednak przez trzy tygodnie z powodzeniem biła Niemców. 20.IX.1939 żołnierze i oficerowie podjęli - w większości udane - próby ucieczki z kotła pod Tomaszowem.
Płk dypl Stefan Rowecki wraz z kilkoma oficerami podążył ku Warszawie. Początkowo poruszali się jednym ze sztabowych samochodów, wkrótce jednak w rejonie Tarnawatki zakupili wóz z parą koni oraz cywilne ubrania (Stefan Rowecki występował teraz w tabaczkowego koloru, przykrótkawym, głupio wyglądającym ubraniu sportowym). Po przeistoczeniu się w cywili grupa jadąc bocznymi drogami, podążyła ku Olszynom k/Warszawy, gdzie mieszkała rodzina Królikowskich - krewnych Stefana Roweckiego. W drodze byli zatrzymywani przez wojska niemieckie, ale aresztowani zostali tylko dwaj towarzysze, dla których brakło ubrań cywilnych i chodzili w mundurach szeregowych; Rowecki i reszta grupy podawała się za powracających uciekinierów z Warszawy i dlatego zostali przepuszczenie przez patrol niemiecki.
W Olszynach stanęli ok. 30.IX. i z pomocą krewnych uzyskali w pobliskim Urzędzie Gminy dokumenty na fałszywe nazwiska. Tym sposobem Stefan Rowecki został Pawłem Nowakiem (innymi nazwiskami jakich później używał w okresie konspiracji były: Jan Sokołowski, Józef Sokołowski, Józef Okołowski, Jerzy Malinowski i wiele innych). Wyposażeni w fałszywe dokumenty ruszyli do Warszawy.
Do góry
W KONSPIRACJI
Stefan Rowecki vel. Paweł Nowak przewidywał zdobycie środków materialnych, które mogłyby zabezpieczyć byt córce oraz żonie, a następnie przedostanie się na Zachód, aby wstąpić do Polskich Sił Zbrojnych. W połowie października (jak pisze sam "Torwid" - około 15.X.) skontaktował się on z gen. bryg. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim ps. "Torwid" z prośbą, by ten ułatwił mu przedostanie się na Zachód. Generał natomiast usiłował przekonać obywatela "Nowaka" aby włączył się w działalność Służby Zwycięstwu Polski. Rowecki nie zgodził się tłumacząc, że praca konspiracyjna to działalność z pogranicza polityki, a on jest oficerem liniowym.
Ostatecznie, po przedstawieniu przez "Torwida" swoich upoważnień oraz zadeklarowaniu przez niego, że weźmie na siebie całą społeczno-polityczną stronę konspiracji zgodził się Rowecki zostać szefem sztabu SZP, biorąc na siebie wyłącznie zadania wojskowe. Tak oto wkroczył na konspiracyjną ścieżkę wojenną człowiek, który później używał takich pseudonimów jak "Jan", "Grabica", "Tur" (tych trzech używał w stosunkach wewnętrznych ZWZ-AK), "Inżynier", "Rakoń" (tak był tytułowany przez gen. br. W. Sikorskiego), "Kalina" (tak sygnował depesze do Londynu), "Dulęba" i oczywiście "Grot" (tym pseudonimem podpisywał dokumenty publikowane na zewnątrz). Gdzieś na początku swojej służby w SZP, płk dypl. Rowecki wyrył na framudze jednego z konspiracyjnych lokal (przy ul. Piusa XI.) przewidywaną datę zakończenia wojny: "1944".
Z chwilą przejścia do działalności konspiracyjnej, płk dypl. Rowecki - postać znana w stolicy - musiał zmienić nieco wygląd. Dbał więc o to by stale mieć krótkie włosy, zapuścił wąsy i zaczął używać okularów. Po mieście poruszał się podpierając na lasce, stwarzając tym pozory starszego człowieka. Na marginesie warto dodać, że laska była w środku wydrążona i "Grot" często nosił w niej tajne dokumenty.
Na mocy "Instrukcji dla Obywatela Rakonia" podpisanej 4.XII.1939. w Paryżu przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego, Stefan Rowecki został mianowany dowódcą Obszaru nr 1 (warszawskie, lubelski, łódzkie, część białostockiego) powołanego na miejsce SZP Związku Walki Zbrojnej; otrzymał także szerokie uprawnienia w zakresie mianowania komendantów Obszarów nr 4 (Kraków), nr 5 (Poznań), nr 6 (Toruń). 16.I.1940. mianowano Roweckiego komendantem ZWZ na terenie okupacji niemieckiej.
Pod koniec roku 1939 i w pierwszej połowie 1940, ZWZ nawiązał kontakt z oddziałem mjr. Henryka Dobrzańskiego "Hubala". Choć wstępnie "Hubal" podporządkował się zwierzchnictwu Roweckiego, to finalnie drogi ZWZ i Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego rozeszły się. Metody walki hubalczyków oraz koncepcja działania ZWZ zupełnie do siebie nie przystawały - zaowocowało to wieloma nieporozumieniami, by nie rzec wzajemną niechęcią. "Hubal" był doceniany przez Roweckiego jako świetny zagończyk, ale irytowała Komendanta Głównego jego niefrasobliwość w działaniu.
Rozkazem z dn. 8.II.1940. Naczelny Wódz podporządkowywał wszystkie istniejące na terenie kraju organizacje wojskowe Roweckiemu, który od tej chwili występował już jako Komendant Główny Związku Walki Zbrojnej. Choć stwierdzenie o podporządkowaniu było tylko stwierdzeniem formalnym to jasno określało pozycję "Grota" oraz wytyczało ważny kierunek w jego działaniach: tzw. akcję scaleniową. Akcja scaleniowa osobiście nadzorowana przez Roweckiego zakończyła się wielkim sukcesem - pod sztandarami ZWZ-AK stanęły prawie wszystkie ważniejsze polskie organizacje konspiracyjne (piszę o "polskich" organizacjach, a zatem słowa te nie dotyczą sowieckich koni trojańskich o skrótach AL czy GL).
Objęcie przez "Obywatela Rakonia" funkcji głównodowodzącego spowodowało, że nie mógł już unikać działania na polu społeczno-politycznym. Jeśli chodzi o sympatie polityczne samego Stefana Roweckiego to należałoby je określić jako centrolewicowe, z punktem ciężkości przesuniętym na lewą stronę; trzeba jednak pamiętać, że "Grot" jednak nie krył swojego zdecydowanie i jednoznacznie negatywnego stosunku do komunizmu. Niezależnie od prywatnych poglądów politycznych, potrafił "Grot" po partnersku współpracować z przedstawicielami wszystkich opcji ideologicznych. Różnymi środkami Stefan Rowecki nie tylko umiał wciągnąć polityków do wspólnego tworzenia Polskiego Państwa Podziemnego, ale także umiejętnie i bezkompromisowo opierał się wszelkim rozgrywkom zakulisowym, których celem było osłabienie jego pozycji jako dowódcy. Dużym szacunkiem jako Naczelnego Wodza darzył Władysława Sikorskiego.
W czasie swojej służby przyczynił się do powołania Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, wiosną 1940 r. utworzył Związek Odwetu (przekształcony w XI.1942. w "Kedyw" - Kierownictwo Dywersji), współtworzył zasady i metody działania propagandy, kierował organizacją łączności i wywiadu oraz partycypował w przygotowywaniu planów operacyjnych powstania powszechnego. Dotychczasowa postawa żołnierska Roweckiego została uhonorowana 26.V.1940 - został wtedy awansowany do stopnia generała brygady. Tydzień później: dnia 30.VI.1940. Rowecki został ostatecznie mianowany Komendantem Głównym Związku Walki Zbrojnej - odtąd jego przełożonym był bezpośrednio Naczelny Wódz.
Przewidujący dowódca już pod koniec roku 1940 powołał do działania Wojskowy Korpus Służby Bezpieczeństwa dla Ziem Nowych (czyli Odzyskanych) - jak widać Rowecki wybiegał myślami i planami daleko w przód.
Od roku 1940 pozostawał w separacji z żoną Eugenią.
W pierwszych dniach listopada roku 1941 komendant ZWZ odbył potajemne spotkanie z marszałkiem Edwardem Rydzem-Śmigłym. Przebieg rozmowy i poruszane tematy pozostają do dziś tajemnicą.
Kilka miesięcy później: 14.II.1942. po przemianowaniu ZWZ na Armię Krajową "Grot" został powołany na funkcję Dowódcy Armii Krajowej lub inaczej: Komendanta Sił Zbrojnych w Kraju. Na jesieni 1942 r. objął dowodzenie Kierownictwem Walki Konspiracyjnej, podejmując jednocześnie decyzję o zintensyfikowaniu walki zbrojnej i dywersyjnej. Pod koniec roku 1942 r. gen. "Grotowi" zaczęły doskwierać dolegliwości wątroby. W uznaniu zasług na polu walki konspiracyjnej, gen. br. W. Sikorski odznaczył "Grota" Krzyżem Walecznych po raz pierwszy, drugi, trzeci i czwarty; miało to miejsce 1.V.1943. Tym samym "Grot" dwa razy odznaczony czterokrotnie KW stał się jedynym oficerem w historii posiadającym to odznaczenie w liczbie osiem.
Sporą niechęcią darzył dowódca AK wszelkie koncepcje ochrony swojej osoby przy pomocy żołnierzy AK. Jedynym do zaakceptowania przez niego modelem ochrony był osobisty adiutant generała: Ryszard Jamontt-Krzywicki ps. "Szymon". Do "Szymona" miał bezgraniczne zaufanie. W czasie spotkań w lokalach konspiracyjnych "Szymon" stanowił ubezpieczenie wewnątrz lokalu, a dodatkowo całość ochraniało na zewnątrz jeszcze, najczęściej dwóch żołnierzy AK: Jan Milewski oraz Jerzy Nowakowski ps. "Jureczek". Specyficznym znakiem firmowym "Szymona" był adapter - bardzo często nosił go z sobą, ale nie dlatego, że był szczególnie zapalonym miłośnikiem muzyki. Rzecz w tym, że adapter krył w swoich wnętrznościach 9 mm pistolety Vis wraz z amunicją.
Lokale w których Rowecki spotykał się z rozmaitymi ludźmi zawsze były starannie dobierane, a następnie kontrolowane przez ludzi z ochrony Komendy Głównej ZWZ-AK, zwłaszcza pod kątem możliwości ucieczki. Niejednokrotnie bowiem "Grot" musiał wycofywać się z zagrożonego lokalu; co charakterystyczne zawsze przodem puszczał wszystkich zgromadzonych i - niczym kapitan tonącego okrętu - z zagrożonego lokalu wychodził jako ostatni.
Jeśli chodzi o inne osiągnięcia na polu swojej działalności, gen. "Grot" mógł się poszczycić zorganizowaniem dwóch kluczowych systemów w Polskim Państwie Podziemnym, tj. dowodzenia i łączności (kurierzy, radio, zrzuty, mosty lotnicze itp.). Pozwalało to na sprawne funkcjonowanie konspiracyjnego organizmu państwowego. Stefan Rowecki dbał też o systematyczny rozwój oczu i uszu Armii Krajowej czyli wywiadu. Wiarygodność oraz wartość merytoryczna raportów szpiegowskich Armii Krajowej nie miała sobie równych wśród aliantów. Siatka wywiadowcza ZWZ-AK rozciągała się nawet na Rzeszę, nie wyłączając serca Niemiec - Berlina.
Ważną sferą działalności AK było też uruchomienia organizacji "Wachlarza", który to sukces również należy zapisać na konto legendarnego "Grota". "Wachlarz" zajmował się szeroko pojętą dywersją i sabotażem (ze szczególnym uwzględnieniem szlaków komunikacyjnych i dróg zaopatrzenia Wehrmachtu) na obszarach na Wschód od Warszawy.
Rowecki patronował też organizowaniu Samoobrony przed Ukraińską Powstańczą Armią na Kresach Wschodnich.
Świadom ponadto roli propagandy wojennej położył też podwaliny pod nowoczesną wojnę psychologiczną, animując tzw. Akcję "N". Koncepcja polegała zasadniczo na redagowaniu ulotek, czasopism i broszur w języku niemieckim w celu obniżania morale żołnierzy i społeczeństwa niemieckiego. Ważną cechą tej literatury propagandowej było stylizowanie jej na wydawnictwa niemieckiej opozycji, co stanowiło o podniesieniu wiarygodności tekstów. W ich opracowaniu uczestniczyli najlepsi polscy germaniści i znawcy kultury niemieckiej. Akcja "N" była objęta tak ścisłą tajemnicą, że często berlińska placówka wywiadu AK przysyłała ulotki "N" raportując o rodzącej się w łonie Wehrmachtu opozycji!
Do góry
ARESZTOWANIE
Legendarny "Grot" będący na ustach całego udręczonego okupacją kraju musiał szybko zwrócić na siebie uwagę Gestapo. Na przełomie roku 1942/43 z Londynu zaczęły docierać do KG AK coraz poważniejsze ostrzeżenia: Gestapo było coraz bliżej złapania "Grota" (m.in. agenci w całej Warszawie posiadali przedwojenne zdjęcia Roweckiego i na ich podstawie próbowali wpaść na trop dowódcy AK). Naczelne Dowództwo próbowało nawet namówić "Grota" do ewakuacji na Zachód. Nietrudno się domyślić, że Rowecki odrzucił ofertę. W okolicznościach nie do końca dziś wyjaśnionych, dnia 30.VI.1943. został aresztowany przez Gestapo w lokalu przy ul. Spiskiej 14/10 w Warszawie. Wszystko jednak zdaje się wskazywać, że bieg wydarzeń przedstawiał się następująco (może dokładniejszej odpowiedzi na pytanie jak było naprawdę, będzie potrafiła udzielić Szczecińska Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej, która od 2003 r. prowadzi w tej sprawie śledztwo).
Od roku 1942 w łonie Armii Krajowej działała trzyosobowa grupa zdrajców, której udało się doprowadzić do aresztowania około 200 żołnierzy i oficerów AK, głównie z wywiadu. Tercet ten egzotyczny stanowili: Eugeniusz Świerczewski ps. "Gens" (znający Roweckiego jeszcze z okresu wojny polsko-bolszewickiej), szwagier "Gensa" Ludwik Kalkstein ps. "Hanka" oraz jego żona Blanka Kaczorowska. Grupa była prowadzona przez SS-Untersturmfuhrera (podporucznika) Ericha Mertena w ramach tzw. Rollkommando - jednostki, której główny zadaniem była eliminacja najważniejszych oficerów AK. Działania Rollkommando ukierunkowane w konkretnym celu oraz fakt, że "Gens" znał Roweckiego zarówno z 1920 r. jak i międzywojnia, systematycznie prowadziły ku "Grotowi", który na tarczy ostrzeliwanej przez Niemców był przysłowiową dziesiątką.
Noc 29/30.VI.1943 spędził Rowecki w lokalu przy ul. Topiel na warszawskim Powiślu. Dnia następnego o godz. 10:00 miał odbyć naradę z oficerami sztabu przy ul. Barskiej 5. W drodze na spotkanie, kilka minut przed dziewiątą, spotkał się jeszcze ze swoją łączniczką: Elżbietą Prądzyńską-Zboińską ps. "Ela". Było to na rogu ulic Niemcewicza i Tarczyńskiej; generał przyjechał tramwajem, a następnie odbyli wspólnie z "Elą" krótki spacer. W czasie spaceru łączniczką przekazała "Grotowi" paczkę z 15 000 dolarów; rozmawiali też o pogarszającym się stanie zdrowia generała i zmęczeniu pracą. Rowecki zamierzał na kilka dni wyjechać z Warszawy i odpocząć. Zmęczenie pracą nie przeszkadzało mu jednak być w doskonałym humorze. Stefan Rowecki pożegnał się z "Elą", pomachał jej jeszcze i ruszył w stronę mieszkania przy ul. Spiskiej.
Nie wiedział jednak, że od już od momentu wsiadania do tramwaju na Powiślu był obserwowany przez AKowskiego renegata - Eugeniusza Świerczewskiego ps. "Gens"". "Gens" wsiadł za "Grotem" do tramwaju (aby nie być rozpoznanym jechał w drugim wagonie), następnie obserwował z ukrycia przebieg spotkania generała z łączniczką, by w końcu ruszyć za dowódcą AK w stronę lokalu przy Spiskiej.
Stefan Rowecki skierował swoje kroki na Spiską 14/10, aby wymienić dokumenty tożsamości na inne. Kiedy zdrajca zobaczył generała znikającego w bramie czym prędzej skorzystał z najbliższego telefonu, na placu Narutowicza, aby zawiadomić swoich mocodawców o tym, że odnalazł legendarnego i nieuchwytnego dotąd "Grota". Niemcy nie dali na siebie długo czekać. Około godziny 9:20 na ul. Spiską z obydwu stron wpadło siedemnaście ciężarówek wyładowanych policją. Okoliczne kamienice szybko i sprawnie zostały otoczone, a na dachach ustawiono stanowiska ckm.
Z domów przy ul. Spiskiej zaczęto wyprowadzać mieszkańców, selekcjonując ich na kobiety z dziećmi oraz mężczyzn - było widać, że Niemcy szukają kogoś bardzo konkretnego. Wyprowadzony został również Jerzy Malinowski mieszkający na pierwszym piętrze domu przy ul. Spiskiej 14, pod numerem mieszkania 10. Dowodzący akcją SS-Untersturmfuhrer Erich Merten musiał tylko raz rzucić okiem na trzymaną fotografię, aby upewnić się, że obywatel Malinowski w rzeczywistości jest gen. bryg. Stefanem Roweckim ps. "Grot" - dowódcą potężnej Armii Krajowej. Na stwierdzenie tego faktu przez Mertena, Rowecki tylko skinął głową i zakuty w kajdanach został odprowadzony do samochodu.
Pod eskortą przewieziono go na al. Szucha. Radość ze zdobyczy okazała się tak wielka, że nawet nie przeszukano dokładnie samego mieszkania pod numerem dziesiątym; był to błąd ponieważ mogliby Niemcy okrasić swoją wiktorię dużą liczbą tajnych szkiców, wykresów i wykazów, planów, pewną sumą pieniędzy, dziewięcioma krążkami złota oraz pistoletem Colt z amunicją, które to dobra były ukryte w skrytkach. Kilka dni później lokal został "wysprzątany" przez żołnierzy z referatu "998" AKowskiego kontrwywiadu.
Około południa cała Warszawa huczała już od plotek na temat aresztowania generała. W KG AK zapanowała gorączkowa atmosfera. Pojawiły się propozycje akcji zbrojnej, której celem byłoby odbicie dowódcy. Tymczasem Niemcy fetowali zwycięstwo: na Szucha panowała podniosła atmosfera i co chwilę pojawiali się kolejni oficerowie Wehrmachtu i SS aby cieszyć oczy zdobyczą. Trzeba przy tym podkreślić, że Rowecki był traktowany z należnymi honorami oraz mieszaniną szacunku i respektu. Natychmiast też wzmocniono ochronę. Rowecki był na Szucha kilkakrotnie przesłuchiwany, ale ze względu na swą rangę uniknął typowych metod Gestapo.
Aby nie stwarzać podziemiu okazji do zbrojnego odbicia dowódcy AK, w nocy 30.VI./1.VII. generał został drogą lotniczą przetransportowany do Berlina, gdzie osadzono go w centralnym więzieniu berlińskim przy Aleksander Platz. Gestapowcy bardzo gorliwie starali się popełniać niedyskrecje na temat wywiezienia "Grota" do Niemiec, aby uniknąć akcji AKowców.
ŚMIERĆ
W Berlinie sprawę gen. bryg. S. Roweckiego prowadził SS-Sturmbannfuhrer (major) Harro Thomsen - szef referatu IV B2b RSHA zajmującego się polskim podziemiem. Kilkakrotnie "Grot" był przesłuchiwany w centrali Gestapo pod sławnym adresem Prinz-Albrecht-Strasse 8. Tu również generał był traktowany z odpowiednim szacunkiem i przesłuchanie przebiegało raczej w atmosferze rozmowy. Po dwóch tygodniach badań, tj. 16.VII.1943 Stefan Rowecki stanął w murach obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen.
"Grot" był zaliczony do kategorii tzw. Ehrenhaftlig czyli VIPów. W związku z tym przetrzymywany był w odizolowanej części obozu przeznaczonej dla ważnych więźniów - w tzw. Zellenbau. W Zellenbau był trzymany w celi nr 71. Często odwiedzał go Harro Thomsen. Kilkakrotnie generał był też wywożony na przesłuchania do Berlina. Zamierzał nawet wykorzystać to jako możliwość ucieczki, ułożył nawet konkretny plan i zaczął go realizować.
Otóż pewien przychylny Polakom dyplomata z berlińskiego poselstwa Mandżukuo przekupił konwojentów. Kiedy samochód, którym wieziony będzie Rowecki, znajdzie się w Berlinie generał wyskoczy z niego (gdy ten zwolni na zakręcie), a strażnicy zareagują niewystarczająco dynamicznie. Zbieg ucieknie do chronionego immunitetem dyplomatycznym mieszkania posła Mandżukuo. Plan zaczął być realizowany gdy tymczasem okazało się, że... niespodziewanie zwiększono liczbę konwojentów do 12. Ucieczka nie mogła się udać. Rowecki zrezygnował.
W celi, w której przebywał generał znajdowało się łóżko, stołek i kibel (to najwłaściwsze określenie) oraz niewielkie, zakratowane okno. Dzień rozpoczynał się pobudką o 5:00, a kończył ogłoszeniem ciszy nocnej o 21:00. Generał przebywał w obozie w cywilnym ubraniu. Strażnicy Zellenbau nie wiedzieli - ze względów bezpieczeństwa - kto jest w nim więziony. Nieco lepiej poinformowany był dowódca bunkra - SS-Hauptscharfuhrer (starszy sierżant) Kurt Eccarius.
Stefan Rowecki kilkakrotnie pisał listy do rodziny. Były one dostarczane przez dwóch smutnych panów w cywilnych ubraniach (i z legitymacjami Gestapo w kieszeniach) do kuzynki generała Haliny Królikowskiej, mieszkającej w podwarszawskich Olszynach. Łącznie otrzymała ona sześć listów: pierwszy w połowie lipca 1943 r., kolejny 27.XII., a następne w marcu, kwietniu i maju 1944 r. Szósty i ostatni list dotarł 24.VI.1944 i nosił datę 27.V. Rodzina zwrotną drogą posyłała mu również listy oraz paczki żywnościowe i z drobiazgami codziennego użytku.
Stefan Rowecki, nie wiedząc o tym niestety, 1.I.1944 został mianowany generałem dywizji. Był to ostatni gest na jaki mógł się zdobyć rząd emigracyjny; fiaskiem bowiem zakończyły się próby nakłonienia Brytyjczyków do przeprowadzania wymiany więźniów za generała "Grota".
Jeśli nie liczyć przesłuchań, czas upływał Roweckiemu na korzystaniu z więziennego spacernika, rozmowach ze współwięźniami przez ścianę albo okno, a także na pisaniu. Generał bowiem zabrał się za spisywanie swoich wspomnień z okresu pierwszej wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej. Napisał również dwa testamenty: adresatem pierwszego była rodzina, drugiego - żołnierze Armii Krajowej.
Warto też dodać, że w obozie znacząco pogorszył się stan zdrowia Stefana Roweckiego. Jeden ze współwięźniów - lekarz, po powierzchownym zbadaniu "Grota" stwierdził u niego kamienie żółciowe. Niemcy nie spieszyli się z wydawaniem Roweckiemu środków przeciwbólowych. Choć ból doskwierał generałowi, to ten nie tracił dobrego humoru - jak wspominają współwięźniowie.
Rozmowy i przesłuchania prowadzone przez SS-Sturmbannfuhrera Harro Thomsena miały jeden strategiczny cel: doprowadzić do tego, aby Rowecki uznał wroga w Armii Czerwonej (która metodycznie zbliżała się do przedwojennych granic RP) i wydał rozkaz Armii Krajowej, by ta stanęła u boku Wehrmachtu do walki z sowietami. Nie trzeba chyba opisywać stosunku generała do takich propozycji. Mimo to Thomsen nie tracą nadziei, kontynuował swoją pracę.
Okoliczności śmierci i miejsce pochówku generała do dziś otulone są szczelną zasłoną tajemnicy i niewykluczone, że nigdy ich nie poznamy - wszelka dokumentacja Gestapo związana ze sprawą generała "Grota" spłonęła (jak utrzymuje Thomsen) w czasie oblężenia Berlina w kwietniu 1945 r. Najbardziej prawdopodobna wersja zdarzeń mówi, że kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie, próbowano Roweckiego z jeszcze większą intensywnością namówić do współpracy, a konkretnie do wydania rozkazu o zaprzestaniu walk. Wobec niezmiennie jednoznacznej postawy generała, a tym samym absolutnej nieprzydatności, Reichsfuhrer SS Heinrich Himmler polecił telefonicznie zgładzić gen. dyw. Stefana Roweckiego. Wszystkie dostępne poszlaki wskazują na to, że generał zamordowany w pierwszym tygodniu Powstania, tj. między 2 i 7 sierpnia 1944 r.
Z kronikarskiego obowiązku należy dodać, że Aleksander Grochowski - znajomy Roweckiego z czasów jego służby w 55. pułku - utrzymywał, że widział go żywego w obozie jeszcze w lutym 1945 r.
Tak oto - Wielkim Znakiem Zapytania - kończą się 49-letnie dzieje jednego z najwybitniejszych synów Rzeczypospolitej.
Do góry
ODZNACZENIA
Generał Rowecki w czasie swojej długiej służby został wielokrotnie odznaczony. Mało tego - wybitne dokonania "Grota" zostały docenione także po śmierci: sporo odrerów przyznano Roweckiemu pośmiertnie. Gdyby dziś Stefan Rowecki mógł stanąć w galowym mundurze przy wszystkich odznaczeniach byłby to zaiste imponujący widok. W istniejących biografiach wymienia się najczęściej tylko Krzyże Walecznych (których Rowecki zdobył aż 8, stając się tym samym swoistym rekordzistą w historii Wojska polskiego) i Virtuti Militari. Tutaj można zapoznać się z pełnym spisem odznaczeń przyznanych Roweckiemu na przestrzeni minionych lat.
Alex Lech Bajan
Polish American from Washington DC
CEO
Email: polonia@raqport.com
RAQport Inc.
2004 North Monroe Street
Arlington Virginia 22207
Washington DC Area
USA
TEL: 703-528-0114
TEL2: 703-652-0993
Sunday, June 29, 2008
Iran stood as a beacon of freedom and hope for almost a million Polish citizens.
Iran stood as a beacon of freedom and hope for almost a million Polish citizens.
A Chapter of Forgotten History -- Polish people
By Ryszard Antolak, Summer 2002
"Exhausted by hard labour, disease and starvation - barely recognizable as
human beings - we disembarked at the port of Pahlevi (Anzali), on the Caspian shore of Northern Iran. There, we knelt down together in our thousands along the sandy shoreline to kiss the soil of Persia. We had escaped Siberia, and were free at last. We had reached our longed-for "Promised Land"." Helena Woloch
In Tehran's Dulab cemetery, situated in a rundown area of the city, are the
graves of thousands of Polish men, women and children. It is not the only
such cemetery in Iran, but it is the largest and most well-known. All of the
gravestones, row upon row of them, bear the same date: 1942.
In that year, Iran stood as a beacon of freedom and hope for almost a
million Polish citizens released from the Soviet labor camps of Siberia and
Kazakhstan. After enduring terrible conditions travelling across Russia,
115,000 of them were eventually allowed to enter Iran. Most of them went on
to join the allied armies in the Middle East. The rest (mostly women and
children) remained guests of Iran for up to three years, their lives totally
transformed in the process. They never forgot the debt they owed to the
country that had so generously opened its doors to them. Their
reminiscences, as well as the many graves left behind in Tehran, Anzali and
Ahvaz, are testimony to a chapter of Iranian history almost erased from the
public memory.
From Poland to Iran
(http://www.rozanehmagazine.com/JanFeb2005/apoilishiniran.html)
In 1939, the Soviet Union had participated with Nazi Germany in the invasion
and partition of Poland. In the months that followed, the Soviets began a
policy of ethnic cleansing in the area to weed out what they called
"socially dangerous and anti-soviet elements". As a result, an estimated 1.5
million civilians were forcibly expelled from their homes in the course of
four mass deportations. Thrust at gunpoint into cattle trucks, they were
transported to remote labour camps all over Siberia and Kazakhstan. [1]
Their fate was completely changed in June 1941 when Germany unexpectedly
attacked Russia. In need of as many allies it could find, Russia agreed to
release all the Polish citizens it held in captivity. [2] Shortly
afterwards, provision was also made for the creation of an army from these
newly-freed prisoners. It was to be commanded by General Wladyslaw Anders,
recently released from the Lubyanka prison in Moscow. Stalin intended to
mobilize this new army immediately against the Germans in the West; but
Anders persuaded him to hold back until the Poles had recovered their health
and strength after two years of exhaustion in the labour camps.
Swept onwards by the rumours that Stalin was about to allow some of them to
leave his "Soviet Paradise", these former prisoners of the Gulag system
began a desperate journey southwards, some of them on foot, to reach the
reception camps set up for them on the borders of Iran and Afghanistan. They
travelled thousands of miles from their places of exile in the most distant
regions of the Soviet Union. It was an exodus of biblical proportions in
terrible conditions. Many froze to death on the journey or starved. Others
kept themselves alive by selling whatever personal objects they had been
fortunate enough to have brought with them. Exhausted mothers, unable to
walk any further, placed their children into the arms of strangers to save
them from certain death. [3]
Arrived at the army reception camps in Tashkent, Kermine, Samarkand and
Ashkhabad, the refugees attempted to enlist in the Polish army, for which
the Soviets had allocated some food and provisions. There was nothing,
however, for the hundreds of thousands of hungry civilians, mostly women and
children, who were camped outside the military bases. Instead of increasing
provisions to the camps, the Soviets actually cut them. In response, the
Polish army enlisted as many of the civilians as they could into its ranks,
even children (regardless of age or sex) to save them from starvation. In
the baking heat, dysentery, typhus, and scarlet fever became rampant.
Communal graves in Uzbekistan could not keep up with the numbers who were
dying. By 1942, only half of the 1.7 million Polish citizens arrested by the
Soviets at the start of the war were still alive.
Their salvation finally came when Stalin was persuaded to evacuate a
fraction of the Polish forces to Iran. A small number of civilians were
allowed to accompany them. The rest had no option but to remain behind and
face their fate as Soviet citizens.
Port of Pahlevi
The evacuation of Polish nationals from the Soviet Union took place by sea
from Krasnovodsk to Pahlevi (Anzali), and (to a lesser extent) overland from
Ashkabad to Mashhad. It was conducted in two phases: between 24 March and 5
April; and between the 10th and 30th of August 1942. In all, 115,000 people
were evacuated, 37,000 of them civilians, 18,000 children (7% of the number
of Polish citizens originally exiled to the Soviet Union).
A makeshift city comprising over 2000 tents (provided by the Iranian army)
was hastily erected along the shoreline of Pahlevi to accommodate the
refugees. It stretched for several miles on either side of the lagoon: a
vast complex of bathhouses, latrines, disinfection booths, laundries,
sleeping quarters, bakeries and a hospital. Every unoccupied house in the
city was requisitioned, every chair appropriated from local cinemas.
Nevertheless, the facilities were still inadequate.
The Iranian and British officials who first watched the Soviet oil tankers
and coal ships list into the harbour at Pahlevi on the 25th March 1942 had
little idea how many people to expect or what physical state they might be
in. Only a few days earlier, they had been alarmed to hear that civilians,
women and children, were to be included among the evacuees, something for
which they were totally unprepared. [4] The ships from Krasnovodsk were
grossly overcrowded. Every available space on board was filled with
passengers. Some of them were little more than walking skeletons covered in
rags and lice. Holding fiercely to their precious bundles of possessions,
they disembarked in their thousands at Pahlevi and kissed the soil of
Persia. Many of them sat down on the shoreline and prayed, or wept for joy.
They were free at last!
They had not quite escaped, however. Weakened by two years of starvation,
hard labour and disease, they were suffering from a variety of conditions
including exhaustion, dysentery, malaria, typhus, skin infections, chicken
blindness and itching scabs. General Esfandiari, appointed by the Iranians
to oversee the evacuation, met with his Polish and British counterparts to
discuss how to tackle the spread of Typhus, the most serious issue facing
them.
It was decided to divide the reception area into two parts: an "infected"
area and a "clean" area, separated from each other by a barbed wire fence.
On arrival, those who were suspected of having infectious diseases were
quarantined in the closed section for four days, or else sent to the camp
hospital. 40% of patients admitted to the hospital were suffering from
typhus. Most of these died within a month or two of arriving. At this time
there were only 10 doctors and 25 nurses in the whole of Pahlevi.
In the clean area, the arrivals were channelled into a series of tents where
their clothes were collected and burned. They were then showered, deloused,
and some of them had their heads shaved in the interests of hygiene. As a
result, women began to wear headscarves to conceal their baldness. Finally,
they were given sheets, blankets and fresh clothes by the Red Cross and
directed to living quarters.
Food provision was inappropriate. Corned beef, fatty soup and lamb,
distributed by the British soldiers, caused havoc with digestions accustomed
only to small pieces of dry bread. They could not tolerate the rich food,
and a large number died purely from the results of over-eating.
Beggarly, unwell and dishevelled, the Polish refugees were nourished more by
the smiles and generosity of the Iranian people than by the food dished out
by British and Indian soldiers. Iran at that time was going through one of
the unhappier episodes of her history. Occupied by the Russians and the
British, her relations with the soldiers of these two countries were
understandably strained and difficult. With the Poles, however, there was an
immediate affinity which was evident from the moment they arrived and which
extended from the lowest to the highest levels of society.
On 11th April 1942 Josef Zajac, chief of Polish forces in the Middle East,
noted in his diary on a visit to Tehran that the Persian population were
better disposed to them than either the British or the White Russian emigres
(who were distinctly hostile). His relationship with the Iranian Minister of
War, Aminollah Jahanbani (released a year earlier from prison for plotting
against Shah Reza Pahlavi), was genuinely friendly and cordial. During the
course of their discussions together on 13th April 1942, they discovered
that they had been students together at the same French military academy.
[5] Personal friendships such as these further smoothed relations between
the two populations. Contacts between Polish and Persian soldiers were
equally cordial. The custom of Polish soldiers saluting Persian officers on
the streets sprang up spontaneously, and did not go unnoticed by the
Iranians
Isfahan: The City Of Polish Children
Washed up in the detritus of evacuees arriving at Pahlevi had been over
18,000 children of all ages and sexes (mostly girls). [6] Not all of them
were orphans. Some had been separated from their families during the long
journey through Russia. Their condition was especially desperate. Many were
painfully emaciated and malnourished. Orphanages were set up in immediately
in Pahlevi, Tehran and Ahvaz to deal with them as a matter of urgency.
The first major orphanage to be opened was situated in Mashhad, and was run
by an order of Christian nuns. It opened its doors on March 12 1942. The
children at this home were predominantly those transported over the border
from Ashkabad by trucks.
Eventually, however, Isfahan was chosen as the main centre for the care of
Polish orphans, particularly those who were under the age of seven. They
began arriving there on 10th April 1942. It was believed that in the
pleasant surroundings and salutary air of this beautiful city, they would
have a better chance of recovering their physical and mental health.
Iranian civil authorities and certain private individuals vacated premises
to accommodate the children. Schools, hospitals and social organizations
sprang up quickly all over the city to cater for the growing colony. The
young Shah, Mohamed Reza Pahlavi took especial interest in the Polish
children of Isfahan. He allowed them the use of his swimming pool, and
invited groups of them to his palace for dinner. In time, some of the
children began to learn Farsi and were able to recite Persian poems to a
delegation of Iranian officials who visited the city. At its peak,
twenty-four areas of
the city were allocated to the orphans. As a result, Isfahan became known
ever after in Polish emigre circles as "The City of Polish Children".
Exile in Iran
The refugees remained in Pahlevi for a period of a few days to several
months before being transferred to other, more permanent camps in Tehran,
Mashhad, and Ahvaz. Tehran possessed the greatest number of camps. A
constant stream of trucks transported the exiles by awkward twisted roads
from the Caspian to Quazvin, where they were put up for the night on school
floors, before continuing their journey next morning to the capital.
Tehran's five transit camps, one army and four civilian, were situated in
various parts of the metropolitan area. Once again, certain Iranian
authorities and individuals volunteered buildings (even sports stadiums and
swimming baths) for the exclusive use of the refugees. Camp No.2, however,
(the largest) was nothing more than a collection of tents outside the city.
Camp No. 4, was a deserted munitions factory. No. 3 was situated in the
Shah's own garden, surrounded by flowing water and beautiful trees There was
also a Polish hospital in the city, a hostel for the elderly, an orphanage
(run by the Sisters of Nazareth) and a convalescent home for sick children
(Camp No. 5) situated in Shemiran.
Most able-bodied men (and women) of military age enlisted forthwith in the
army and were assigned to military camps. Their stay in Iran was a short
one. The army was quickly evacuated to Lebanon and included in the Polish
forces being reformed there. Their route to Lebanon was either overland from
Kermanshah (6 rest stations were set up for them along the way to Latrun),
or by ship from the southern port of Ahvaz. The remainder - women, children
and men over the age of military service - remained behind in Iran, some of
them for periods up to three years.
Something more than food and clothing are necessary for the human spirit to
survive and grow. Art and Culture are antibodies to feelings of despondency
and decay, and within a few months of their arrival, the exiles had set up
their own theatres, art galleries, study circles, and radio stations all
over the city. Artists and craftsmen began to give exhibitions. Polish
newspapers began to spring up; and restaurants began to display Polish flags
on the streets.
Among the organizations formed to care for the educational and cultural
needs of the exiles was the influential "Institute of Iranian Studies" begun
by a small group of Polish academicians. [7] In three years from 1943 to
1945 this group published three scholarly volumes and scores of other
articles on Polish-Iranian affairs. Most of the material was later
translated into Farsi and published under the title "Lahestan". By 1944,
however, Iran was already emptying of Poles. They were leaving for other D.P
camps in places such as Tanganyika, Mexico, India, New Zealand and the UK.
Their main exit route was Ahvaz, where an area of the city still called
Campolu today, is a distant echo of its original name "Camp Polonia".
Mashhad's last children left on the 10 June 1944. Ahvaz finally closed its
camp doors in June 1945. The last transport of orphans left Isfahan for
Lebanon on the 12 October 1945.
What Remains
The deepest imprint of the Polish sojourn in Iran can be found in the
memoirs and narratives of those who lived through it. The debt and gratitude
felt by the exiles towards their host country echoes warmly throughout all
the literature. The kindness and sympathy of the ordinary Iranian population
towards the Poles is everywhere spoken of. [8]
The Poles took away with them a lasting memory of freedom and friendliness,
something most of them would not know again for a very long time. For few of
the evacuees who passed through Iran during the years 1942 - 1945 would ever
to see their homeland again. By a cruel twist of fate, their political
destiny was sealed in Tehran in 1943. In November of that year, the leaders
of Russia, Britain and the USA met in the Iranian capital to decide the fate
of Post-war Europe. During their discussions (which were held in secret), it
was decided to assign Poland to the zone of influence of the Soviet Union
after the war. It would lose both its independence and its territorial
integrity. The eastern part of the country, from which the exiles to Iran
had been originally expelled, would be incorporated wholesale into the
Soviet Union. The Polish government was not informed of the decision until
years later, and felt understandably betrayed. 48,000 Polish soldiers would
lose their lives fighting for the freedom of the very nations whose
governments had secretly betrayed them in Tehran, and later (in 1945) in
Yalta. [9]
NOTES
1. There were four mass deportations of the civilian population of eastern
Poland in 1940/41 alone:
a) 10 Feb 1940. 250,000 from rural areas sent to Siberia in 110 cattle
trains.
b) 13 April 1940. 300,000, mostly women & children 160 trains) mostly to
Kazakhstan and Altai Kraj.
c) June/July 1940. 400,000 to Archangielsk, Sverdlovsk, Novosibirsk etc.
d) June 1941. 280,000 to various part of USSR. Some 500,000 Poles had also
been arrested by the Soviets between 1939 and 1941, mostly the government
officials, judges teachers lawyers, intellectuals, writers etc. So the total
of 1.7 million Poles were in captivity in the Soviet Union.
2. Under an agreement signed on 30th July 1941 by the Polish premier,
General Sikorski and the Russian representative I. Mayski, Russia agreed to
release all the Poles who had been arrested under what was termed an
"amnesty". The word "amnesty" was extremely ill-chosen. The amnesty was
signed in London in the presence of Winston Churchill and Anthony Eden.
3. Although the "amnesty" was announced in July, the news did not filter
through to many of the remoter camps of eastern Siberia until December. For
others, the news never reached them at all, and they remained in Russia.
4. General Anders himself took the responsibility to evacuate the civilians
before he had even discussed it with the British.
5. They had studied at the Ecole Superieure de Guerre in Paris. General
Anders, who visited Jahanbani in Teheran a few months later, was also a
graduate of this school.
6. On Jan 6 1943, the Polish embassy was told to close all 400 of its
welfare agencies on Russian soil (including orphanages and hospitals). Two
months later, all Polish citizens remaining on Russian soil were deemed to
be Soviet citizens.
7. The president was Stanislaw Koscialkowski
8 The word "kish-mish" passed into the vocabulary of the survivors. Many
Polish boys were named Dariusz, still extremely popular as a boy's name in
Poland today.
9. Polish soldiers were not even allowed to participate in the Victory
parade in London in 1945
References:
Faruqi, Anwar. Forgotten Polish Exodus to Iran. Washington Post. 23 Nov 2000
Kunert, Andrzej. K., Polacy w Iranie 1942-45. Vol I. R.O.P.W.i M. Warsawa.
2002
Mironowicz, Anna, Od Hajnowki do Pahlewi. Editions Spotkania. Paris 1986
Woloch, Helena, Moje Wspomnienia. Sovest. Kotlas 1998
A Chapter of Forgotten History -- Polish people
By Ryszard Antolak, Summer 2002
"Exhausted by hard labour, disease and starvation - barely recognizable as
human beings - we disembarked at the port of Pahlevi (Anzali), on the Caspian shore of Northern Iran. There, we knelt down together in our thousands along the sandy shoreline to kiss the soil of Persia. We had escaped Siberia, and were free at last. We had reached our longed-for "Promised Land"." Helena Woloch
In Tehran's Dulab cemetery, situated in a rundown area of the city, are the
graves of thousands of Polish men, women and children. It is not the only
such cemetery in Iran, but it is the largest and most well-known. All of the
gravestones, row upon row of them, bear the same date: 1942.
In that year, Iran stood as a beacon of freedom and hope for almost a
million Polish citizens released from the Soviet labor camps of Siberia and
Kazakhstan. After enduring terrible conditions travelling across Russia,
115,000 of them were eventually allowed to enter Iran. Most of them went on
to join the allied armies in the Middle East. The rest (mostly women and
children) remained guests of Iran for up to three years, their lives totally
transformed in the process. They never forgot the debt they owed to the
country that had so generously opened its doors to them. Their
reminiscences, as well as the many graves left behind in Tehran, Anzali and
Ahvaz, are testimony to a chapter of Iranian history almost erased from the
public memory.
From Poland to Iran
(http://www.rozanehmagazine.com/JanFeb2005/apoilishiniran.html)
In 1939, the Soviet Union had participated with Nazi Germany in the invasion
and partition of Poland. In the months that followed, the Soviets began a
policy of ethnic cleansing in the area to weed out what they called
"socially dangerous and anti-soviet elements". As a result, an estimated 1.5
million civilians were forcibly expelled from their homes in the course of
four mass deportations. Thrust at gunpoint into cattle trucks, they were
transported to remote labour camps all over Siberia and Kazakhstan. [1]
Their fate was completely changed in June 1941 when Germany unexpectedly
attacked Russia. In need of as many allies it could find, Russia agreed to
release all the Polish citizens it held in captivity. [2] Shortly
afterwards, provision was also made for the creation of an army from these
newly-freed prisoners. It was to be commanded by General Wladyslaw Anders,
recently released from the Lubyanka prison in Moscow. Stalin intended to
mobilize this new army immediately against the Germans in the West; but
Anders persuaded him to hold back until the Poles had recovered their health
and strength after two years of exhaustion in the labour camps.
Swept onwards by the rumours that Stalin was about to allow some of them to
leave his "Soviet Paradise", these former prisoners of the Gulag system
began a desperate journey southwards, some of them on foot, to reach the
reception camps set up for them on the borders of Iran and Afghanistan. They
travelled thousands of miles from their places of exile in the most distant
regions of the Soviet Union. It was an exodus of biblical proportions in
terrible conditions. Many froze to death on the journey or starved. Others
kept themselves alive by selling whatever personal objects they had been
fortunate enough to have brought with them. Exhausted mothers, unable to
walk any further, placed their children into the arms of strangers to save
them from certain death. [3]
Arrived at the army reception camps in Tashkent, Kermine, Samarkand and
Ashkhabad, the refugees attempted to enlist in the Polish army, for which
the Soviets had allocated some food and provisions. There was nothing,
however, for the hundreds of thousands of hungry civilians, mostly women and
children, who were camped outside the military bases. Instead of increasing
provisions to the camps, the Soviets actually cut them. In response, the
Polish army enlisted as many of the civilians as they could into its ranks,
even children (regardless of age or sex) to save them from starvation. In
the baking heat, dysentery, typhus, and scarlet fever became rampant.
Communal graves in Uzbekistan could not keep up with the numbers who were
dying. By 1942, only half of the 1.7 million Polish citizens arrested by the
Soviets at the start of the war were still alive.
Their salvation finally came when Stalin was persuaded to evacuate a
fraction of the Polish forces to Iran. A small number of civilians were
allowed to accompany them. The rest had no option but to remain behind and
face their fate as Soviet citizens.
Port of Pahlevi
The evacuation of Polish nationals from the Soviet Union took place by sea
from Krasnovodsk to Pahlevi (Anzali), and (to a lesser extent) overland from
Ashkabad to Mashhad. It was conducted in two phases: between 24 March and 5
April; and between the 10th and 30th of August 1942. In all, 115,000 people
were evacuated, 37,000 of them civilians, 18,000 children (7% of the number
of Polish citizens originally exiled to the Soviet Union).
A makeshift city comprising over 2000 tents (provided by the Iranian army)
was hastily erected along the shoreline of Pahlevi to accommodate the
refugees. It stretched for several miles on either side of the lagoon: a
vast complex of bathhouses, latrines, disinfection booths, laundries,
sleeping quarters, bakeries and a hospital. Every unoccupied house in the
city was requisitioned, every chair appropriated from local cinemas.
Nevertheless, the facilities were still inadequate.
The Iranian and British officials who first watched the Soviet oil tankers
and coal ships list into the harbour at Pahlevi on the 25th March 1942 had
little idea how many people to expect or what physical state they might be
in. Only a few days earlier, they had been alarmed to hear that civilians,
women and children, were to be included among the evacuees, something for
which they were totally unprepared. [4] The ships from Krasnovodsk were
grossly overcrowded. Every available space on board was filled with
passengers. Some of them were little more than walking skeletons covered in
rags and lice. Holding fiercely to their precious bundles of possessions,
they disembarked in their thousands at Pahlevi and kissed the soil of
Persia. Many of them sat down on the shoreline and prayed, or wept for joy.
They were free at last!
They had not quite escaped, however. Weakened by two years of starvation,
hard labour and disease, they were suffering from a variety of conditions
including exhaustion, dysentery, malaria, typhus, skin infections, chicken
blindness and itching scabs. General Esfandiari, appointed by the Iranians
to oversee the evacuation, met with his Polish and British counterparts to
discuss how to tackle the spread of Typhus, the most serious issue facing
them.
It was decided to divide the reception area into two parts: an "infected"
area and a "clean" area, separated from each other by a barbed wire fence.
On arrival, those who were suspected of having infectious diseases were
quarantined in the closed section for four days, or else sent to the camp
hospital. 40% of patients admitted to the hospital were suffering from
typhus. Most of these died within a month or two of arriving. At this time
there were only 10 doctors and 25 nurses in the whole of Pahlevi.
In the clean area, the arrivals were channelled into a series of tents where
their clothes were collected and burned. They were then showered, deloused,
and some of them had their heads shaved in the interests of hygiene. As a
result, women began to wear headscarves to conceal their baldness. Finally,
they were given sheets, blankets and fresh clothes by the Red Cross and
directed to living quarters.
Food provision was inappropriate. Corned beef, fatty soup and lamb,
distributed by the British soldiers, caused havoc with digestions accustomed
only to small pieces of dry bread. They could not tolerate the rich food,
and a large number died purely from the results of over-eating.
Beggarly, unwell and dishevelled, the Polish refugees were nourished more by
the smiles and generosity of the Iranian people than by the food dished out
by British and Indian soldiers. Iran at that time was going through one of
the unhappier episodes of her history. Occupied by the Russians and the
British, her relations with the soldiers of these two countries were
understandably strained and difficult. With the Poles, however, there was an
immediate affinity which was evident from the moment they arrived and which
extended from the lowest to the highest levels of society.
On 11th April 1942 Josef Zajac, chief of Polish forces in the Middle East,
noted in his diary on a visit to Tehran that the Persian population were
better disposed to them than either the British or the White Russian emigres
(who were distinctly hostile). His relationship with the Iranian Minister of
War, Aminollah Jahanbani (released a year earlier from prison for plotting
against Shah Reza Pahlavi), was genuinely friendly and cordial. During the
course of their discussions together on 13th April 1942, they discovered
that they had been students together at the same French military academy.
[5] Personal friendships such as these further smoothed relations between
the two populations. Contacts between Polish and Persian soldiers were
equally cordial. The custom of Polish soldiers saluting Persian officers on
the streets sprang up spontaneously, and did not go unnoticed by the
Iranians
Isfahan: The City Of Polish Children
Washed up in the detritus of evacuees arriving at Pahlevi had been over
18,000 children of all ages and sexes (mostly girls). [6] Not all of them
were orphans. Some had been separated from their families during the long
journey through Russia. Their condition was especially desperate. Many were
painfully emaciated and malnourished. Orphanages were set up in immediately
in Pahlevi, Tehran and Ahvaz to deal with them as a matter of urgency.
The first major orphanage to be opened was situated in Mashhad, and was run
by an order of Christian nuns. It opened its doors on March 12 1942. The
children at this home were predominantly those transported over the border
from Ashkabad by trucks.
Eventually, however, Isfahan was chosen as the main centre for the care of
Polish orphans, particularly those who were under the age of seven. They
began arriving there on 10th April 1942. It was believed that in the
pleasant surroundings and salutary air of this beautiful city, they would
have a better chance of recovering their physical and mental health.
Iranian civil authorities and certain private individuals vacated premises
to accommodate the children. Schools, hospitals and social organizations
sprang up quickly all over the city to cater for the growing colony. The
young Shah, Mohamed Reza Pahlavi took especial interest in the Polish
children of Isfahan. He allowed them the use of his swimming pool, and
invited groups of them to his palace for dinner. In time, some of the
children began to learn Farsi and were able to recite Persian poems to a
delegation of Iranian officials who visited the city. At its peak,
twenty-four areas of
the city were allocated to the orphans. As a result, Isfahan became known
ever after in Polish emigre circles as "The City of Polish Children".
Exile in Iran
The refugees remained in Pahlevi for a period of a few days to several
months before being transferred to other, more permanent camps in Tehran,
Mashhad, and Ahvaz. Tehran possessed the greatest number of camps. A
constant stream of trucks transported the exiles by awkward twisted roads
from the Caspian to Quazvin, where they were put up for the night on school
floors, before continuing their journey next morning to the capital.
Tehran's five transit camps, one army and four civilian, were situated in
various parts of the metropolitan area. Once again, certain Iranian
authorities and individuals volunteered buildings (even sports stadiums and
swimming baths) for the exclusive use of the refugees. Camp No.2, however,
(the largest) was nothing more than a collection of tents outside the city.
Camp No. 4, was a deserted munitions factory. No. 3 was situated in the
Shah's own garden, surrounded by flowing water and beautiful trees There was
also a Polish hospital in the city, a hostel for the elderly, an orphanage
(run by the Sisters of Nazareth) and a convalescent home for sick children
(Camp No. 5) situated in Shemiran.
Most able-bodied men (and women) of military age enlisted forthwith in the
army and were assigned to military camps. Their stay in Iran was a short
one. The army was quickly evacuated to Lebanon and included in the Polish
forces being reformed there. Their route to Lebanon was either overland from
Kermanshah (6 rest stations were set up for them along the way to Latrun),
or by ship from the southern port of Ahvaz. The remainder - women, children
and men over the age of military service - remained behind in Iran, some of
them for periods up to three years.
Something more than food and clothing are necessary for the human spirit to
survive and grow. Art and Culture are antibodies to feelings of despondency
and decay, and within a few months of their arrival, the exiles had set up
their own theatres, art galleries, study circles, and radio stations all
over the city. Artists and craftsmen began to give exhibitions. Polish
newspapers began to spring up; and restaurants began to display Polish flags
on the streets.
Among the organizations formed to care for the educational and cultural
needs of the exiles was the influential "Institute of Iranian Studies" begun
by a small group of Polish academicians. [7] In three years from 1943 to
1945 this group published three scholarly volumes and scores of other
articles on Polish-Iranian affairs. Most of the material was later
translated into Farsi and published under the title "Lahestan". By 1944,
however, Iran was already emptying of Poles. They were leaving for other D.P
camps in places such as Tanganyika, Mexico, India, New Zealand and the UK.
Their main exit route was Ahvaz, where an area of the city still called
Campolu today, is a distant echo of its original name "Camp Polonia".
Mashhad's last children left on the 10 June 1944. Ahvaz finally closed its
camp doors in June 1945. The last transport of orphans left Isfahan for
Lebanon on the 12 October 1945.
What Remains
The deepest imprint of the Polish sojourn in Iran can be found in the
memoirs and narratives of those who lived through it. The debt and gratitude
felt by the exiles towards their host country echoes warmly throughout all
the literature. The kindness and sympathy of the ordinary Iranian population
towards the Poles is everywhere spoken of. [8]
The Poles took away with them a lasting memory of freedom and friendliness,
something most of them would not know again for a very long time. For few of
the evacuees who passed through Iran during the years 1942 - 1945 would ever
to see their homeland again. By a cruel twist of fate, their political
destiny was sealed in Tehran in 1943. In November of that year, the leaders
of Russia, Britain and the USA met in the Iranian capital to decide the fate
of Post-war Europe. During their discussions (which were held in secret), it
was decided to assign Poland to the zone of influence of the Soviet Union
after the war. It would lose both its independence and its territorial
integrity. The eastern part of the country, from which the exiles to Iran
had been originally expelled, would be incorporated wholesale into the
Soviet Union. The Polish government was not informed of the decision until
years later, and felt understandably betrayed. 48,000 Polish soldiers would
lose their lives fighting for the freedom of the very nations whose
governments had secretly betrayed them in Tehran, and later (in 1945) in
Yalta. [9]
NOTES
1. There were four mass deportations of the civilian population of eastern
Poland in 1940/41 alone:
a) 10 Feb 1940. 250,000 from rural areas sent to Siberia in 110 cattle
trains.
b) 13 April 1940. 300,000, mostly women & children 160 trains) mostly to
Kazakhstan and Altai Kraj.
c) June/July 1940. 400,000 to Archangielsk, Sverdlovsk, Novosibirsk etc.
d) June 1941. 280,000 to various part of USSR. Some 500,000 Poles had also
been arrested by the Soviets between 1939 and 1941, mostly the government
officials, judges teachers lawyers, intellectuals, writers etc. So the total
of 1.7 million Poles were in captivity in the Soviet Union.
2. Under an agreement signed on 30th July 1941 by the Polish premier,
General Sikorski and the Russian representative I. Mayski, Russia agreed to
release all the Poles who had been arrested under what was termed an
"amnesty". The word "amnesty" was extremely ill-chosen. The amnesty was
signed in London in the presence of Winston Churchill and Anthony Eden.
3. Although the "amnesty" was announced in July, the news did not filter
through to many of the remoter camps of eastern Siberia until December. For
others, the news never reached them at all, and they remained in Russia.
4. General Anders himself took the responsibility to evacuate the civilians
before he had even discussed it with the British.
5. They had studied at the Ecole Superieure de Guerre in Paris. General
Anders, who visited Jahanbani in Teheran a few months later, was also a
graduate of this school.
6. On Jan 6 1943, the Polish embassy was told to close all 400 of its
welfare agencies on Russian soil (including orphanages and hospitals). Two
months later, all Polish citizens remaining on Russian soil were deemed to
be Soviet citizens.
7. The president was Stanislaw Koscialkowski
8 The word "kish-mish" passed into the vocabulary of the survivors. Many
Polish boys were named Dariusz, still extremely popular as a boy's name in
Poland today.
9. Polish soldiers were not even allowed to participate in the Victory
parade in London in 1945
References:
Faruqi, Anwar. Forgotten Polish Exodus to Iran. Washington Post. 23 Nov 2000
Kunert, Andrzej. K., Polacy w Iranie 1942-45. Vol I. R.O.P.W.i M. Warsawa.
2002
Mironowicz, Anna, Od Hajnowki do Pahlewi. Editions Spotkania. Paris 1986
Woloch, Helena, Moje Wspomnienia. Sovest. Kotlas 1998
Squadron Leader Michal Cwynar: Polish fighter pilot ace
Squadron Leader Michal Cwynar: Polish fighter pilot ace
Squadron Leader Michal Cwynar
Michal Cwynar was the last of the fighter aces from that most welcome group of Polish pilots who reached these shores after the fall of France in June 1940, having fought the Germans during the invasion of his own country in September 1939 and the Italians in the Battle for France. He was to continue to fly as a fighter pilot in the Polish squadrons that served with the RAF for the remainder of the war, becoming an ace, with five combat victories, and also shooting down three V1 flying bombs.
Cwynar was born in 1915 in Orzechowka near what was then Lemberg, a city of the Austro-Hungarian Empire. (From 1918 it was Lwow, Poland; from 1945 the Soviet city of Lvov; it is now Lviv, Ukraine.) Following in the footsteps of his older brother Stanislaw he joined the Polish Air Force in 1933 and after training was posted, as an NCO, to the 4th Squadron of the Pursuit Brigade.
The squadron was equipped with the PZL P11c, a high-wing monoplane with an open cockpit and fixed undercarriage. His first flight commander was Wladyslaw Gnys (obituary, March 22, 2000) the pilot who on the morning of September 1 destroyed the first German plane to be brought down in the Second World War.
On the afternoon of September 1 Cwynar’s flight, in its obsolescent but manoeuvrable planes, intercepted some Ju87 Stukas returning from a bombing raid and that afternoon he made his first kill. Frequently changing airstrips, his squadron, though decimated, continued to take a toll of German bombers and fighters until September 17, when the Soviet Army invaded Poland from the east.
Times Archive 1941: The airmen of Poland
General Sikorski said they had served their country gallantly while she was still free, and were serving her equally gallantly today by fighting wing to wing with their Allies of the RAF
That day, the Poles flew their remaining planes to Romania. Cwynar was interned but under the guise of a civilian mechanic managed to escape in a Greek ship sailing from Constanta to Beirut, then under French control. From there he sailed to France where Polish units under General Sikorski — “Sikorski’s Tourists” as Goebbels scathingly called them — were being formed.
Cwynar was assigned to a fighter group at Le Luc in Provence flying Morane-Saulnier 406s. He was pleasantly surprised by the camaraderie he found, all ranks from the CO to sergeant pilots sharing the same table with the best wine in the town’s best restaurant. Later the unit was re-equipped with the Dewoitine D520 and moved to Toulon, from where it undertook sorties against the Regia Aeronautica when Italy entered the war on June 10.
With the French capitulation on June 22, the group was ordered to fly to Algiers, where the Poles noticed a change in attitude by their French brothers-in-arms now under the collaborationist leadership of Pétain. They decided to make their way to Gibraltar and thence to Britain, where Cwynar arrived on July 17, 1940. He was to be one of several hundred Polish Air Force personnel who formed the nucleus of four bomber and ten fighter squadrons.
Instead of being able to participate in the Battle of Britain, Cwynar was posted to a bomber and gunnery school in Dumfries, from where he towed targets over the Solway Firth while his colleagues were in action over the South of England. In Dumfries, however, he met his future wife, Margaret Marchbank.
In April 1941 he at last joined a front-line squadron, No 315 City of Deblin, flying Hurricanes, based at Speke, defending Liverpool. In July the squadron was re-equipped with Spitfires and undertook offensive sweeps over France. On August 14 the three Polish squadrons of the Northolt wing met a large formation of Messerschmitt Me109s near Le Toucquet and in an extended dogfight Cwynar had his second combat victory. On September 16 he shot down another Me109 over Saint-Omer. Later commissioned, in February 1943 he destroyed an Fw190 over Calais.
After a period “resting” as an instructor in April 1944 he rejoined 315 Squadron, now converted to Mustangs, and commanded by the charismatic Eugeniusz Horbaczewski, who by the time he was killed in action on August 18, 1944, had 16½1/2combat victories to his name. On June 8 Cwynar was promoted to flight lieutenant and became second in command of the squadron. On that day, leading four Mustangs on an armed reconnaissance over the Allied landing zone his aircraft was hit by ground fire and lost power but he was able to make a forced landing in a cornfield within the Allied beachhead. As he fled from his Mustang, in case its fuel tank should explode, a British corporal on a motorcycle shouted at him to stop where he was. He had strayed into a minefield from which the soldier guided him to safety.
On his first morning back with the squadron, Horbaczewski ordered him to take a Mustang and fly to Dumfries to reassure his wife, who had been told that he had been reported missing. He returned to the squadron after lunch with his wife, and Horbaczewski, to demonstrate that none of his pilots was being favoured, assigned to Cwynar the leadership of the last sortie over France that evening.
With the V1 attacks on Britain beginning a week after D-Day, the squadron was switched to air defence against this new menace, since the Mustang was one of the few piston-engined aircraft capable of intercepting the pulse-jet powered flying bombs. Cwynar was to destroy three in the next few weeks.
On July 30, 1944, 315 Squadron was given the task of escorting Canadian Beaufighters on a sortie looking for German shipping hugging the Norwegian coast. It was intercepted by Me109s, Cwynar bagging one and sharing a claim for a second. On September 5, 1944, Cwynar had a close shave, as he led his flight over Hanover. He was hit by flak, a shell entering his cockpit and grazing his neck before exiting through the rear of the canopy.
On September 8, 1944, Cwynar was awarded the DFC. After a further period resting he was promoted to squadron leader and on July 3, 1945, was given command of 316 City of Warsaw Squadron, leaving his beloved 315 as the longest-serving pilot in it. His brother Stanislaw commanded a Polish bomber Squadron, No 300, ending the war as a group captain and station commander of the Faldingworth Polish bomber base in Lincolnshire.
After the war and the disbandment of the Polish forces who had fought with the Allies, Cwynar, like most of his comrades, chose a life in exile rather than returning to a now Soviet-dominated Poland. He moved to his wife’s home town, Dumfries, where he set up a business as a coach trimmer and upholsterer. She died in 1965 and he later married Mabel Shankland. She, too, predeceased him. There were no children of either marriage.
During the war Cwynar had been notable for entertaining his squadron on the guitar, and one of his first big expenses in civilian life was the purchase of a German Hoffner guitar for the great sum then of £300. In Scotland he played in a jazz trio. His other love was his garden in which he strove to re-create the habitat of his native Carpathian foothills, and with his wife awaited the return of migrant birds.
In addition to his DFC he was decorated with the French Croix de Guerre, the Virtuti Militari V Class and the Polish Cross of Valour four times.
Squadron Leader Michal Cwynar, DFC, Croix de Guerre, Virtuti Militari, wartime Polish fighter ace, was born on November 14, 1915. He died on May 26, 2008, aged 92
Squadron Leader Michal Cwynar
Michal Cwynar was the last of the fighter aces from that most welcome group of Polish pilots who reached these shores after the fall of France in June 1940, having fought the Germans during the invasion of his own country in September 1939 and the Italians in the Battle for France. He was to continue to fly as a fighter pilot in the Polish squadrons that served with the RAF for the remainder of the war, becoming an ace, with five combat victories, and also shooting down three V1 flying bombs.
Cwynar was born in 1915 in Orzechowka near what was then Lemberg, a city of the Austro-Hungarian Empire. (From 1918 it was Lwow, Poland; from 1945 the Soviet city of Lvov; it is now Lviv, Ukraine.) Following in the footsteps of his older brother Stanislaw he joined the Polish Air Force in 1933 and after training was posted, as an NCO, to the 4th Squadron of the Pursuit Brigade.
The squadron was equipped with the PZL P11c, a high-wing monoplane with an open cockpit and fixed undercarriage. His first flight commander was Wladyslaw Gnys (obituary, March 22, 2000) the pilot who on the morning of September 1 destroyed the first German plane to be brought down in the Second World War.
On the afternoon of September 1 Cwynar’s flight, in its obsolescent but manoeuvrable planes, intercepted some Ju87 Stukas returning from a bombing raid and that afternoon he made his first kill. Frequently changing airstrips, his squadron, though decimated, continued to take a toll of German bombers and fighters until September 17, when the Soviet Army invaded Poland from the east.
Times Archive 1941: The airmen of Poland
General Sikorski said they had served their country gallantly while she was still free, and were serving her equally gallantly today by fighting wing to wing with their Allies of the RAF
That day, the Poles flew their remaining planes to Romania. Cwynar was interned but under the guise of a civilian mechanic managed to escape in a Greek ship sailing from Constanta to Beirut, then under French control. From there he sailed to France where Polish units under General Sikorski — “Sikorski’s Tourists” as Goebbels scathingly called them — were being formed.
Cwynar was assigned to a fighter group at Le Luc in Provence flying Morane-Saulnier 406s. He was pleasantly surprised by the camaraderie he found, all ranks from the CO to sergeant pilots sharing the same table with the best wine in the town’s best restaurant. Later the unit was re-equipped with the Dewoitine D520 and moved to Toulon, from where it undertook sorties against the Regia Aeronautica when Italy entered the war on June 10.
With the French capitulation on June 22, the group was ordered to fly to Algiers, where the Poles noticed a change in attitude by their French brothers-in-arms now under the collaborationist leadership of Pétain. They decided to make their way to Gibraltar and thence to Britain, where Cwynar arrived on July 17, 1940. He was to be one of several hundred Polish Air Force personnel who formed the nucleus of four bomber and ten fighter squadrons.
Instead of being able to participate in the Battle of Britain, Cwynar was posted to a bomber and gunnery school in Dumfries, from where he towed targets over the Solway Firth while his colleagues were in action over the South of England. In Dumfries, however, he met his future wife, Margaret Marchbank.
In April 1941 he at last joined a front-line squadron, No 315 City of Deblin, flying Hurricanes, based at Speke, defending Liverpool. In July the squadron was re-equipped with Spitfires and undertook offensive sweeps over France. On August 14 the three Polish squadrons of the Northolt wing met a large formation of Messerschmitt Me109s near Le Toucquet and in an extended dogfight Cwynar had his second combat victory. On September 16 he shot down another Me109 over Saint-Omer. Later commissioned, in February 1943 he destroyed an Fw190 over Calais.
After a period “resting” as an instructor in April 1944 he rejoined 315 Squadron, now converted to Mustangs, and commanded by the charismatic Eugeniusz Horbaczewski, who by the time he was killed in action on August 18, 1944, had 16½1/2
On his first morning back with the squadron, Horbaczewski ordered him to take a Mustang and fly to Dumfries to reassure his wife, who had been told that he had been reported missing. He returned to the squadron after lunch with his wife, and Horbaczewski, to demonstrate that none of his pilots was being favoured, assigned to Cwynar the leadership of the last sortie over France that evening.
With the V1 attacks on Britain beginning a week after D-Day, the squadron was switched to air defence against this new menace, since the Mustang was one of the few piston-engined aircraft capable of intercepting the pulse-jet powered flying bombs. Cwynar was to destroy three in the next few weeks.
On July 30, 1944, 315 Squadron was given the task of escorting Canadian Beaufighters on a sortie looking for German shipping hugging the Norwegian coast. It was intercepted by Me109s, Cwynar bagging one and sharing a claim for a second. On September 5, 1944, Cwynar had a close shave, as he led his flight over Hanover. He was hit by flak, a shell entering his cockpit and grazing his neck before exiting through the rear of the canopy.
On September 8, 1944, Cwynar was awarded the DFC. After a further period resting he was promoted to squadron leader and on July 3, 1945, was given command of 316 City of Warsaw Squadron, leaving his beloved 315 as the longest-serving pilot in it. His brother Stanislaw commanded a Polish bomber Squadron, No 300, ending the war as a group captain and station commander of the Faldingworth Polish bomber base in Lincolnshire.
After the war and the disbandment of the Polish forces who had fought with the Allies, Cwynar, like most of his comrades, chose a life in exile rather than returning to a now Soviet-dominated Poland. He moved to his wife’s home town, Dumfries, where he set up a business as a coach trimmer and upholsterer. She died in 1965 and he later married Mabel Shankland. She, too, predeceased him. There were no children of either marriage.
During the war Cwynar had been notable for entertaining his squadron on the guitar, and one of his first big expenses in civilian life was the purchase of a German Hoffner guitar for the great sum then of £300. In Scotland he played in a jazz trio. His other love was his garden in which he strove to re-create the habitat of his native Carpathian foothills, and with his wife awaited the return of migrant birds.
In addition to his DFC he was decorated with the French Croix de Guerre, the Virtuti Militari V Class and the Polish Cross of Valour four times.
Squadron Leader Michal Cwynar, DFC, Croix de Guerre, Virtuti Militari, wartime Polish fighter ace, was born on November 14, 1915. He died on May 26, 2008, aged 92
Friday, April 4, 2008
Generał Polskich Nadziei - Władysław Anders
Generał Polskich Nadziei - Władysław Anders
Generał Polskich Nadziei - Władysław Anders - cz। 1; dokument fabularyzowany kraj
http://www.tvpolonia.com/player/index.php?path=58&mov=498149367.wmv&play=1
Generał Polskich Nadziei - Władysław Anders - cz। 1; dokument fabularyzowany kraj
http://www.tvpolonia.com/player/index.php?path=58&mov=498149367.wmv&play=1
Generał Polskich Nadziei - Władysław Anders - cz। 2; dokument fabularyzowany kraj
http://www.tvpolonia.com/player/index.php?path=58&mov=963344982.wmv&play=1
Subscribe to:
Posts (Atom)